İqor Subbotin

“Nezavisimaya qazeta”, 06.10.2020

Yenixeber.org: 2021-ci ildə yalnız hərbi elita ilə əlaqəli siyasətçi İran prezidenti ola bilər. Bu proqnoz Kral Müdafiə Tədqiqatları İnstitutuna (RUSI – İngiltərə) məxsusdur. Tədqiqatçılar nüfuzlu İslamlıq İnqilabı Keşikçiləri Korpusunun (İİKK) keçmiş və hazırkı nümayəndələrinin qarşıdakı yarışa olan marağını qeyd edir və onları daha şanslı sayırlar. Bu, yeni prezidentin dövründə İranın xarici siyasətinin necə dəyişə biləcəyi sualını doğurur.

İİKK funksionerlərinin İranda may-iyun aylarına planlaşdırılan seçkilərə aktiv marağını mütəxəssislər “prezidentliyi hərbiləşdirmək” meyli adlandırırlar. Hesablamalara görə, ordunun icra hakimiyyəti qolunun başında olması zəruriliyi fikri həm mühafizəkar, həm də islahatçı dairələrdə artan dəstək qazanır.

Namizədliyin irəli sürülməsi və Nəzarətçilər Şurasında təsdiqlənməsini əhatə edən seçki prosesinin başlanması 2021-ci ilin fevral-mart aylarına planlaşdırılır. Şərti olaraq islahatçı düşərgə təmsilçisi kimi təsnif edilən hazırkı prezident Həsən Ruhani artıq növbəti seçki kampaniyasında iştirak edə bilməyəcək, çünki ardıcıl ikinci dəfə eyni vəzifəni tutur.

RUSI-nin təhlilində, İİKK-nin “bir neçə güclü prezidentliyə namizəd olduğu” bildirilib. Bu, Korpusun hazırkı üzvü Pərviz Fəttah və İİKK-yə bağlı “Xatəmül-Ənbiya” inşaat şirkətinin rəhbəri Səid Məhəmməddir. Qeyd olunduğu kimi, hazırda ali lider Əli Xamnəinin hərbi müşaviri vəzifəsini tutan keçmiş müdafiə naziri Hüseyn Dehqan bu şəxsləri kölgədə saxlayır. Tədqiqatçılar son aylarda Dehqanın, hərbi elitanın nümayəndələri də daxil olmaqla, əsas siyasi xadimlərlə təmaslarının əhəmiyyətli dərəcədə gücləndirdiyini və bunun “2021-ci il üçün dəstək almaq cəhdləri kimi göründüyünü” qeyd ediblər.

Böyük Ayətullaha qeyd-şərtsiz sədaqət, həm mühafizəkar düşərgə, həm də əleyhdarları ilə yaxşı əlaqələr qurmaq arzusu Dehqanın lehinə işləyir. İranın Müdafiə Nazirliyinin keçmiş rəhbəri bildirib: “Mən heç vaxt siyasi fraksiyaların üzvü olmamışam, olmuram və olmayacağam”. Tədqiqatçıların iddia etdiyi kimi, bu mövqe Ali Rəhbər üçün son dərəcə vacibdir: icra hakimiyyəti başçısının bütün təsir qruplarından eyni məsafədə olması Xamnəinin təbii səbəblərdən vəzifəsindən uzaqlaşmasından sonra ortaya çıxacaq intraelit fərqləri təsirsiz hala gətirə və keçid dövründə ölkənin ən yüksək rəhbərliyi daxilində birliyi təmin edə bilər.

Hazırkı prezident dəfələrlə “şahinlər”in hədəfinə çevrilib. Bu il Məclisdə (parlament) mövcud hökumətə etimad məsələsi qaldırılıb. İran Konstitusiyasının 136-cı maddəsində deyilir: Nazirlər Kabinəsinin qanunverici orqanda təsdiqləndikdən sonra onun tərkibinin yarısı dəyişdirilərsə, millət vəkilləri bütün hökumətə etimad üçün yenidən səs verməlidirlər.

Ruhaninin ikinci dönəmində 19 nazirdən 9-u artıq istefa verib. Bununla birlikdə, iyul ayında Xamnəi bildirib ki, “hökumətin səlahiyyəti son gününə qədər davam etməlidir”. Ali lider izah edib: “Son zamanlarda yaranan çətin şərtlərdə hökumət və Məclis ölkədəki mühüm proseslərə zərər verməmək üçün qarşılıqlı əlaqədə olmalıdırlar”.

İranda yaşayan Rusiya Beynəlxalq Məsələlər Şurasının mütəxəssisi Nikita Smaqin “NQ”-yə deyib ki, İİKK-nin keçmiş və hazırkı təmsilçiləri prezidentlik uğrunda mübarizədə mütəmadi olaraq iştirak edirlər. “Parlaq bir nümunə, bir neçə seçkidə iştirak edən İİKK-nın keçmiş komandiri Mohsen Rezaidir, – deyə analitik xatırladı. – İİKK-nın bir elementi olan «Bəsic» milisi ilə əlaqəli olan və hətta iki müddət prezident vəzifəsini tutmuş Mahmud Əhmədinejad nümunəsi də var. Bu, yeni bir tendensiya deyil. İİKK ilə əlaqəli namizədlərin növbəti seçkilərdə iştirak edəcəyi praktik olaraq şübhə doğurmur. Bu olduqca normaldır: İİKK İranın siyasi sistemindəki vacib qüvvələrdən biridir”.

Başqa bir məsələ namizədlərin nə qədər perspektivli olduğu və qalib gəlmə ehtimalıdır. Smaqin bildirib: “Əvvəlki seçkilərin təcrübəsindən də göründüyü kimi, iranlılar hərbi forma geyinmiş insanlara səs verməyə hazır deyillər. Forma sahib olmaq insanın daha çox səs toplayacağı amil deyil. Üstəlik, son onilliklərdə praktik olaraq bütün prezident seçkiləri göstərir ki, İranda əhali dəyişiklikləri daha çox şəxsiyyətləndirən adama səs verir. Bu, Məhəmməd Xatəmi, Əhmədinejad, Ruhaninin seçilməsində də eyni amil idi. Açıq şəkildə İİKK ilə əlaqəli olan bir insanın dəyişikliklərin simvoluna çevrilməsi çətindir”.

Ekspertin fikrincə, digər tərəfdən, güclü alternativ namizədlərin yarışa qatılmasına icazə verilmədiyi təqdirdə, İİKK-nın hazırkı nümayəndələrinin prezidentlik şansı var. Smaqin deyib: “Parlament seçkilərində vəziyyət belə idi: iştirak səviyyəsi az idi, demək olar ki, bütün islahatçıların seçkilərə qatılmasına icazə verilməyib və mühafizəkarlar yerlərin çoxunu qazanıb. Buna bənzər bir şey olarsa, İİKK təmsilçilərinin, bir növ, qələbə şansı var. Təsviri bir nümunə, böyük aparat ağırlığına sahib olan, seçkilərdə heç vaxt bunu gerçək bir şeyə çevirə bilməyən Rezaidir”.

Analitik aparatın ağırlığı və hərbi mənşəyin İranda prezident seçkiləri üçün heç bir təminat vermədiyi qənaətinə gəlir.

Tərcümə: Strateq.az