Yenixeber.org: Ay yarımlıq müharibənin nəticələrini yekunu olan dünənki ortaq bəyanatın imzalanması prezidenti Vladimir Putinin təmsil etdiyi Rusiya Federasiyası üçün yalnız qələbədir, həm də təkcə diplomatik qələbə deyil. Heç kimə sirr deyil ki, Cənubi Qafqaz son illərdə şimal qonşumuzun geosiyasi maraqlarının orbitindən tədricən uzaqlaşdı:

1) Çoxvektorlu xarici siyasət yürüdən və iqtisadi cəhətdən Rusiyadan müstəqil olan Azərbaycan uzaqlaşırdı.

2) Ermənistanda narıncı inqilab nəticəsində yeni parlament seçildi və hökumətə ilk növbədə Avropa Birliyi və NATO timsalında Qərblə yaxınlaşma kursu götürən N.Paşinyan rəhbərlik etdi.

3) Gürcüstan da, əlbəttə ki, Saakaşvilinin gedişindən sonra Rusiyanın guya gürcülərin sülhməramlıları atəş açaraq öldürdüyü bəhanəsi ilə baş verən birbaşa təcavüzü nəticəsində Abxaziya və Cənubi Osetiyanı itirməsi ilə barışmadı.

Bu gündən bəri vəziyyət kökündən dəyişdi:

1) Azərbaycan Rusiya hərbi kontingentinin ərazisinə gətirilməsinə razılıq verib, Gürcüstan ssenarisini təkrarlamaq üçün real şərait yaradıb, Dağlıq Qarabağda və ətrafında suverenliyini məhdudlaşdırmağa könüllü olaraq razılıq verib. Xatırladaq ki, Rusiya Silahlı Qüvvələri 28 il əvvəl Azərbaycanı tərk edib və xüsusən də işğal olunmuş bölgələrin əhəmiyyətli bir hissəsinin azad edilməsi fonunda ölkəmizə qayıdacaqlarını təsəvvür etmək çətin idi,

2)Ermənistan Rusiya tərəfindən hərbi əməliyyatlara müdaxilə etməsini xahiş edərək buna nail olmadı, oyuncaq DQR-in Qərb tərəfindən tanınma səylərinin faydasızlığına əmin oldu, Azərbaycanda döyüşən minlərlə vətəndaşını itirdi, on minlərlə qaçqını qəbul etdi, kasıblıq və defolt həddinə çatdı. Burada Rusiya bütün son əsrlərdəki kimi ona kömək əlini uzatdı. Bu yardım o qədər vaxtında idi ki, Paşinyan möcüzə sayəsində vəzifəsini bir müddət saxlasa da, heç vaxt keçmiş qərbyönümlü siyasətçi olmayacaq, əksinə, Putin xəttinin itaətkar icraçısına çevriləcək. Nə onun, nə də potensial varislərinin Rusiya ilə həmişəlik qalmaqdan başqa alternativi yoxdur.

3) Gürcüstana gəlincə, Cənubi Qafqazın iki qonşu dövlətində iştirakını möhkəmləndirən Rusiya işğal edilmiş Abxaziya və Cənubi Osetiya vasitəsilə əvvəlki təsir rıçaqlarını qoruyaraq, bu ölkədəki proseslərə təsir etmək üçün daha böyük bir fürsət əldə etdi.

Beləliklə, V.Putin, bəlkə də, qurban vermədən və xüsusi xərc çəkmədən (müəyyən miqdarda silah və texnika tədarükü sayılmır) özü və imperatorluq Rusiyası üçün əla bir nəticə əldə etdi, yalnız beynəlxalq hüquq normaları çərçivəsində hərəkət etdi. Həqiqətən, ləzzətli bir dembel akkordu!

Gerçək qardaşımız və xilaskarımız (1918-ci ildən bəri) olan Türkiyə dövləti möhtəşəm beşinci nəsil silahının əla reklamı istisna olmaqla nələrə nail oldu? O yalnız regional rəqibini - Rusiyanı gücləndirdi. İndi ortaq bəyanatı imzalamayan Türkiyə güzəştə gedəcək və ya Azərbaycandakı varlığını Rusiya ilə bölüşəcək.

İndi birgə bəyanatı Azərbaycan və Ermənistanın maraqları baxımından təhlil etməyə keçək. Heç kimə sirr deyil ki, tam atəşkəs və döyüş əməliyyatları Ermənistan üçün mütləq faydalıdır, Paşinyan və qondarma respublikanın rəhbəri ehtiyatların olmaması, dağınıqlıq və ümumi çaxnaşma səbəbindən bir neçə gün ərzində tamamilə məğlub olmağa məhkum idi.

Rusiya Federasiyasının sülhməramlı kontingentinin Dağlıq Qarabağdakı təmas xətti boyunca və Laçın dəhlizi boyunca yerləşdirilməsi Xocalının, o cümlədən hava limanının, Xankəndi, Ağdərə və bir çox digər nöqtələrin Ermənistanın nəzarəti altında qalması deməkdir. Üstəlik, ərazisi heç vaxt Dağlıq Qarabağa aid olmayan, 5 km enində Laçın dəhlizi olaraq təyin olunan Laçın bölgəsinin əhəmiyyətli bir hissəsi də separatçıların ixtiyarında qalacaq. Burada Azərbaycan tərəfi referendum olmadan (qondarma parlamentin rəsmi razılığını almadan da) əslində göstərilən əraziyə münasibətdə özünü suverenliyindən məhrum edir. Bu yanaşma heç bir şəkildə Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına uyğun gəlmir.

Bundan əlavə, 90-cı illərdə torpaqlarımızın ələ keçirilməsində Rusiya Federasiyası Silahlı Qüvvələrinin (yalnız bədnam 366-cı alay və Pskov hava-desant diviziyası deyil) həlledici rolu məlumdur. Göründüyü kimi, dərs yaxşı alınmadı. Bundan əlavə, Gürcüstanın Abxaziya və Cənubi Osetiyanı necə itirdiyi ağlımıza da gəlmədi. Kimsə unutmuşsa, müntəzəm rus qoşunlarının Gürcüstan ərazisinə gətirilməsinin səbəblərindən biri rus sülhməramlılarının gürcülər tərəfindən öldürülməsi idi. Buraya əlavə edirik ki, məhz Rusiya Federasiyasının silahlı qüvvələrinin sayəsində Moldovada qondarma Dnestryanı Respublikası yaradıldı; Ukraynanın bu hissəsinin ilhaqına Krımdakı rus ordusu və donanması səbəb idi. 1990-cı ilin yanvarını da unutmayaq. Sovet ordusunun postsovet məkanında olmasının müsbət nəticəsini tapmaq mümkün deyil.

"Rus sülhməramlıları"nın minimum 5 illik qalma müddətinə gəldikdə, bu, çoxdur və Rusiya süngüsünün ölkəmizə qayıtmasından başqa bir şey demək deyil, Azərbaycanı, bəlkə də, 1991-ci ildən bəri ən uğurlu diplomatik qələbədən - RF Silahlı Qüvvələrinin bizim ərazidən çıxarılmasından məhrum edir. Belə çıxır ki, bir il sonra Putin vəzifəsindən getsə, onun yerinə başqası, deyək ki, Mişustin gələcək və kontingent hələ də qalacaq.

Beşinci bənddə deyilir ki, münaqişə tərəflərinin razılaşmaların həyata keçirilməsinə nəzarətin effektivliyini artırmaq, atəşkəsə nəzarət etmək üçün sülhməramlılar mərkəzi yaradılır. Bu mərkəzdə Türkiyə Cümhuriyyətinin təmsilçilərinin olacağını söyləyirlər, bunu nə Rusiya, nə də erməni tərəfi təsdiqləmir. Bundan əlavə, türk zabitləri bu mərkəzdə olsalar da, mərkəzin səlahiyyətləri ümumiyyətlə göstərilmədiyi üçün nə nəticə verəcək.

Göstərilən tarixlərə (müvafiq olaraq 15 noyabr və 1 dekabr) qədər Ermənistanın Kəlbəcərdən və Laçın rayonlarının bir hissəsindən geriyə çəkilməsinə dair şübhələr mənə əzab verir. Bu vəziyyətdə necə olmaq lazımdır? Çətin ki, Rusiya kontingenti onları zorla oradan çıxaracaq və bizim ora getməyimizə icazə verilməyəcək.

Laçın dəhlizi boyunca yeni hərəkət marşrutuna gəlincə, onun yalnız razılaşdırılmasına 3 il lazımdır!!! Ermənistan razılaşmasa, nə olacaq? Marşrut əvvəlki kimi qalacaq. Buna öz əraziləri üzərində suveren hüquqların həyata keçirilməsi deyilə bilərmi? Bəs dövlət sərhədindəki, gömrükdəki nəzarət necə olacaq? Bəs Dağlıq Qarabağın demilitarizasiyası?

 Aydındır ki, 7-ci bəndə əsasən, məcburi köçkünlərin (bunların böyük əksəriyyəti azərbaycanlılardır) və qaçqınların (bunlar ermənilərdir) Dağlıq Qarabağ ərazisinə və bitişik ərazilərə BMT-nin Qaçqınlar üzrə Ali Komissarlığının nəzarəti altında qayıdacaq. Ancaq qaçqın adı altında girə biləcək hərbi cinayətkarlarla bağlı nə ediləcəyi bəlli deyil. Ruslar bu şəxslərin məsuliyyətə cəlb edilməsinin qarşısını almağa hazırlaşırmı?

Tərəflərin hərbi əsirlərin və digər məhbusların mübadiləsinə dair bəyanatın 8-ci bəndini necə tətbiq edəcəyi də tam aydın deyil. Əslində, qarşı tərəflərin nizami qoşunlarına aid olan hərbi əsirlər dəyişdirilməli, yaraqlılar qanun qarşısında cavab verməlidir.

9-cu bənddə bölgədəki bütün iqtisadi və nəqliyyat əlaqələrinin açılması bildirilir; Ermənistan Respublikası vətəndaşların, nəqliyyat vasitələrinin və malların hər iki istiqamətdə maneəsiz hərəkətini təşkil etmək üçün Azərbaycan Respublikasının qərb bölgələri ilə Naxçıvan Muxtar Respublikası arasında nəqliyyat əlaqələrini təmin edir. Nəqliyyatın hərəkətinə nəzarət Rusiya FTX-nin Sərhəd Xidmətinin orqanları tərəfindən həyata keçirilir. Onlara 5 km enində Laçın dəhlizini veririk və onlar bizə heç nə vermir, vətəndaşlarımız Ermənistan ərazisindən ümumi əsaslarla keçməlidirlər, ermənilər isə xüsusi zonadan istifadə edəcək və ərazimizdən Rusiya hərbi personalının qoruması altında keçəcəklər.

Bu müharibəni kimin qazandığı bəlli deyil. Rusiya FTX-nin Sərhəd Xidmətinə gəldikdə, onlar dövlət sərhədində nəzarəti həyata keçirirlər və əhalimizi Ermənistan ərazisindən Naxçıvan Muxtar Respublikasına gedəndə və geri qayıdanda çətin ki müşayiət etsinlər. Vəd edilmiş Meğri dəhlizi haradadır? Tərəflərin razılığı ilə Naxçıvan Muxtar Respublikasını Azərbaycanın qərb bölgələri ilə birləşdirən yeni nəqliyyat kommunikasiyalarının inşasının təmin ediləcəyini söyləmək olar. Tərəflərin razılığına görə buna Ermənistanın razılığı lazımdır, fikrimcə, yaxın gələcəkdə o, buna imkan verməyəcək.(turan)