Marianna Belenkaya

“Kommersant”, 17.02.2021

Yenixeber.org: Suriyada siyasi həll və Konstitusiya Komitəsinin taleyi bir ildən çoxdur ki, koronavirus pandemiyasına görə Qazaxıstandan Soçiyə köçürülən “Astana formatı”nda aparılan ilk danışıqların əsas mövzusu olub. İndiyə qədər “Astana formatı”nın əsas vəzifəsi məsələləri “yerində” həll etmək idi, amma indi vurğu bir az dəyişib. “Kommersant müxbiri” məcburi fasilədən sonra “üçbucağın” Soçidə necə canlandığını izləyib.

Rusiya prezidentinin Suriya üzrə xüsusi elçisi Aleksandr Lavrentyev Rusiya, Türkiyə və İranın vasitəçiliyi ilə Suriya silahlı müxalifəti və Şam nümayəndə heyətləri arasında görüşün 15-ci raund başlamazdan əvvəl ikigünlük danışıqlarda deyib: “Biz müəyyən bir təkan verəcəyik, ancaq “Astana prosesi”nin işinə deyil, Suriyanın nizamlanması prosesinə”.

Livan, İraq və İordaniya bu yaxınlarda müşahidəçi qismində çıxış edib. Görüşlərdə BMT və Qırmızı Xaç nümayəndə heyəti də iştirak edir. Rusiya ənənəvi olaraq ABŞ-a dəvət göndərir, lakin 2018-ci ilin ortalarından bəri ABŞ iştirakdan imtina edir.

“Yəqin ki, ABŞ-ın yeni rəhbərliyi bu günə qədər başqa şeylərlə məşğuldur və Suriya istiqaməti ilə bağlı qərar verməyib”, – deyən Aleksandr Lavrentyev amerikalıların yoxluğunu şərh edib, baxmayaraq ki, Moskvanın Suriya ilə bağlı Vaşinqtona çoxlu sualı var. Əvvəla, bu, ölkənin bərpa edilməsinə maneə yaradan, Şama qarşı tətbiq olunan sanksiyalar və Amerika şirkətlərinin Suriyanın şərqində neft yataqlarını istismar etməsidir.

ABŞ-la dialoqun yoxluğu halında, Rusiya tərəfi yalnız Vaşinqtonun hərəkətlərini qınaya bilər, lakin bu, konstruktivlik gətirmir, cənab Lavrentiyevin fikrincə, Suriyadakı vəziyyət “çox həyəcanvericidir”.

Ankara ilə Moskva arasında Suriyanın şimal-şərqində, kürd qüvvələri ilə Suriyanın silahlı müxalifəti arasındakı təmas bölgəsindəki vəziyyətə dair, eyni zamanda, İdlibin eskalasiya zonasında atəşkəs haqqında ikitərəfli razılaşmalarından bu yana təxminən bir ildən keçib. Hər iki sənədə baxmayaraq, tərəflərin bir-birinə qarşı iddiaları var.

Moskva üçün əsas məsələ Suriya silahlı müxalifəti ilə terror qruplaşmaları arasındakı sərhədlərin müəyyənləşdirilməsidir.

Aleksandr Lavrentyevin sözlərinə görə, “İŞİD-in yuxulu özəklərinin” aktivləşməsi müşahidə olunur, “toqquşmalar daha tez-tez şimal-şərqdə, kürd qüvvələri və Suriya silahlı müxalifətinin birlikləri ilə təmas xəttində baş verir”.

Cənab Lavrentyev bildirib: “Suriya müxalifətinin vəziyyəti öz əllərinə almağa və bu əraziləri terror təşkilatlarından azad etməyə çalışma vaxtı gəlib-çatıb. Bu, yalnız İdlib deeskalasiya zonasında deyil, bütün Suriyadakı vəziyyətin sabitləşməsinə böyük töhfə verəcək”.

Suriyalı müxalifətçilər terrorçularla mübarizəyə hazır olduqları ilə bağlı sualı ehtiyatlı cavablandırırlar. “Mülayim müxalifət terrorçulardan çox əziyyət çəkib. İŞİD-nin bizə etdiyi bir faciədir. Biz terrorçulara qarşıyıq və onların mövcudluğunun və təsirlərinin həm “yerdə”, həm də “ideoloji” cəhətdən minimuma endirilməsini istəyirik”. Bunu müxalifət nümayəndə heyətinin rəhbəri Əhməd Toma “Kommersant”a bildirib.

Eyni zamanda, cənab Toma, İdlibdəki vəziyyətin “ümumiyyətlə sakit” olduğunu, yəni hər şeyin, həmişə olduğu kimi, bildirib: “Suriya rejimi, Rusiya-Türkiyə müqaviləsini pozaraq, mövqelərimizi bombalayır və biz cavab veririk, hər şey belədir, tarazlı”.

Eyni zamanda, Soçiyə gəlməzdən əvvəl də müxalifət “Suriya rejimi və İran tərəfdarı qüvvələr” tərəfindən atəşkəs razılaşmasının deeskalasiya zonasında pozuntularını gündəmə gətirəcəyinə söz verib. Əhməd Toma məhbusların sərbəst buraxılması ilə bağlı məsələnin də gündəmdə olduğunu, bu məsələnin Dəməşqin ucbatından dalana dirəndiyini sözlərinə əlavə edib.

Bununla birlikdə, Suriya müxalifətinin Soçidə qaldırdığı əsas məsələ “cəbhələrdəki” vəziyyət deyil, hər şeydən əvvəl BMT-nin himayəsində olan Konstitusiya Komitəsinin işidir.

Yanvar ayının sonunda Cenevrədə komitəni hazırlama qrupunun beşinci turu baş tutub, lakin tərəflər milli prinsiplərin müzakirəsi zamanı Şam nümayəndə heyətinin təkidi altında qaldıqları üçün Konstitusiya mətninin müzakirəsinə başlamayıblar.

Müxalifət hesab edir ki, Dəməşq vaxtı uzadır. Əhməd Toma“ Kommersant”a bildirib: “Rejimdən çox şey gözləmirdik, onu yaxşı tanıyırıq. Rejimin iş metodlarını dəyişdirməsini və komitənin işi üçün müvəqqəti müddət təyin etməsini istəyirik”.

Eyni zamanda, o, müxalifətin komitənin işi ilə maraqlandığını vurğulayıb. Komitənin dağılmasını fəal şəkildə dəstəkləyən Qərb ölkələrinin mövqeyini şərh etmək istəyinə cavab olaraq Toma deyib: “Konstitusiya Komitəsinin işindəki uğursuzluqla bağlı açıqlama hər kəs üçün pis bir nəticə olacaq. İşimizi davam etdirmək niyyətindəyik və beynəlxalq birliyin Dəməşqə, xüsusən də Rusiyanın roluna təzyiqinə ümid edirik”.

Şam nümayəndə heyəti ənənəvi olaraq danışıqların sonuna qədər heç bir açıqlama vermir.

Cenevrə danışıqları barədə “Təslim olmamalıyıq”, – deyən Aleksandr Lavrentyev komitənin işinə və şəxsən BMT baş katibinin Soçiyə gələn xüsusi elçisi Geir Pedersenə dəstək veriləcəyini bildirib.

Pedersen Rusiyanın xarici işlər naziri Sergey Lavrovla görüşmək üçün Moskvaya, daha sonra Şama gedəcək.

O, jurnalistlərə bildirib: “Sonra məsləhətləşmələrin necə keçəcəyini görəcəyik”.

“Kommersant” Cenevrədəki danışıqlardan sonra indi daha nikbin olub-olmadığını soruşduqda Pedersen sözlərinə əlavə edib: “BMT işçisi kimi işim həmişə həll yolları axtarmaqdır”.

Tərcümə: Strateq.az