Yenixeber.org: Bu barədə “Azadlıq” radiosunda dərc olunmuş məqalədə bildirilir.

Araşdırmada daha sonra bildirilir: “İyulda Praqada Rusiyanın Azad Xalqları Forumunun yığıncağı keçirilib. Putin və müharibə əleyhinə olan qrupların bu yığıncağı müharibənin başlanmasından bəri dörd dəfə baş tutub.

"Bu forumun məqsədi Rusiyanın tam və dönməz dekolonizasiyasıdır. Məqsədimiz yalnız Rusiya Federasiyasının beynəlxalq hüququn subyekti kimi mövcudluğuna son qoyulanda və o müstəqil, azad və ümid edirik ki, demokratik ölkəyə çevriləndə gerçəkləşmiş olacaq”, – tədbirin bəyanatında deyilir.

Belə bir ssenarinin necə həyata keçəcəyi haqda fərqli fikirlər var. Bir çox təhlilçilər müharibənin Putinin 25 ilə yaxın müddətdə qurduğu mərkəzləşmiş hakimiyyət strukturunu silkələdiyi fikri ilə razılaşır.

Qərbin hesablamalarına görə, Rusiya müharibədə ən azı 20 min əsgər itirib. Onminlərlə əsgər yaralanıb, əsir götürülüb və ya itkin düşüb. Əksəriyyəti həyatının ən çox pul qazanan dövründə olan yüzminlərlə insan ölkədən qaçıb. Beynəlxalq ictimaiyyət Rusiyaya qarşı dağıdıcı sanksiyalar tətbiq edib. Əsasən Moskvanın neft və qaz gəlirlərini hədəfə alan bu sərt tədbirlərin təsirləri artıq hiss olunmağa başlayıb.

"Hökumət sistemində müəyyən dağınıqlıq görürəm. Onların qurduğu şaquli hakimiyyət xətti vacib anda silkələnməyə başlayır. Əgər Putin müharibəni uduzsa – bu isə çox realist ehtimaldır – o zaman hökuməti dəyişəcək hər hansı qanuni üsul görmürəm. Nəticədə “siloviki” (təhlükəsizlik və güc strukturlarının əməkdaşları – tərcümə.) məsələni öz aralarında həll edəcəklər”, – siyasi təhlilçi Dmitri Oreşkin deyir.

Bəzi təhlilçilər Rusiyanın daxilində regional elitaların zəifliyinə diqqət çəkirlər. Onlar deyirlər ki, Putinin sistemi regional liderləri Moskvadan qat-qat daha asılı vəziyyətə salıb. Onlar artıq öz seçicilərindən Moskvadan olduğu qədər asılı deyillər.

Bir çox hallarda Rusiyanın etnik azlıqlarının əsl liderləri son bir neçə ildə ya ölkəni tərk edib, ya da “ekstremist” adı qoyularaq təqibə məruz qalıb.

"1980-ci illərin sonlarında və 1990-cı illərin əvvəllərindəkindən fərqli olaraq, biz mərkəzdən qaçma tendensiyaları yaratmağa qadir hər hansı oyunçular görmürük”, – təhlilçi Nikolay Petrov deyir.

Ancaq o hesab edir ki, Sovet imperiyasının dağılması tamamlanmayıb və hələ davam edə bilər. Onun sözlərinə görə, qarşıdakı 15 il ərzində kvazi-federativ və ya konfederativ dövlət, yaxud hətta parçalanmış şəkildə mövcud olan ayrılmış regionlar da yarana bilər.

Kolumbiya Universitetinin Harriman İnstitutunun Rusiyada etnik kimlik məsələləri üzrə mütəxəssisi və “Narazılığın yaradılması: Rusiyanın respublikalarında etnik millətçilik” adlı kitabın müəllifi Eliz Culiano deyir ki, Rusiya daxilində hökumət əleyhinə əhval regiondan-regiona ciddi dəyişir və Putin dövründəki şərtlər bu cür həssas məsələlərdə ictimai rəyin öyrənilməsini qeyri-mümkün edir.

"Müharibəyə qarşı müxalifətin Rusiya dövlətinə qarşı müxalifətə yol açması mümkündür. Ancaq hazırda bunu görmürük, ona görə də Rusiya dövlətinin süqutu real görünmür. Ancaq hadisələrin gedişatının daha nələr gətirəcəyini öncədən demək mümkün deyil”, – Culiano bildirir.

CIA, ABŞ Dövlət Departamenti və “Azadlıq” radiosunun təqaüddə olan təhlilçisi Pol Qobl əksər müşahidəçilərin SSRİ-nin süqutunu hətta bir neçə ay və ya həftə öncədən proqnozlaşdıra bilmədiyini vurğulayır.

Qobl deyir ki, Putin Rusiyanın potensial süqutunu qəbul edib, çünki onun hərəkətləri Sovet İttifaqının bərpasını deyil, onun süqutuna yol açan şərtlərin, o cümlədən azlıqların qarşıdurması və Rusiyanın dünyadan təcridinin bərpasını xatırladır

Bununla yanaşı, etnik azlıqların öz müqəddəratını təyinetmə hərəkatlarının daxilində Rusiyanın süquta doğru getdiyi ilə bağlı geniş yayılmış bir əminlik var.

"İmperiyanın süqutu ortadadır”, – oktyabrda Kalmık Xalqının Konqresinə sədrlik etmiş Arslanq Sandjiyev deyir. Konqres Kalmık Respublikasının müstəqillik bəyannaməsini qəbul edib. Kalmıkiya Rusiyanın cənubunda, Volqa çayının aşağı hissəsi və Xəzər sahillərində yerləşən, əhalisi əsasən buddist kalmıklardan ibarət olan respublikadır.

Dekabrda Rusiyanın Azad Xalqları Forumu İsveçin Helsinqborq şəhərində özünün Ukraynaya qarşı hücumun başlanmasından sonrakı dördüncü görüşünü keçirdi. Bu dəfə o artıq adını dəyişərək Postrusiya Azad Xalqları Forumu (FSNPR) qoymuşdu. Çeçen, tatar, başqırd, noqay, çərkəz, kareliyalı, kazaklar və digər xalqların nümayəndələrinin qatıldığı bu tədbirdə Rusiyanı “müflis dövlət” adlandıran və Rusiya Federasiyasının mövcudluğuna son qoyulmasını tələb edən bəyannamə imzalandı.

Həmin forumda Kareliya və “Sibir Konfederasiyası” üçün müstəqillik bəyannamələri qəbul edildi. Yaradılması uzun zamandan bəri təklif olunan Sibir Konfederasiyası Rusiyanın neft və qaz ehtiyatları ilə zəngin şərq ərazilərini əhatə edir.

Moskva bu cür hərəkatlardan gələ biləcək təhlükəni ciddi sayaraq milli azlıqlara aid siyasi və ictimai təşkilatları, habelə fəalları təqib edir. Ukraynaya qarşı hücumdan az öncə ciddi artan bu cür tədbirlər 10 aydır ki, davam edir. İyulda Moskva Azad İdil-Ural vətəndaş hərəkatını “arzuolunmaz təşkilat” elan edib. Bu hərəkat Orta Volqa bölgəsində müstəqil dövlətin yaradılmasını təbliğ edir. Bundan bir ay öncə isə Ümumtatar İctimai Mərkəzi “ekstremist” damğası vurularaq bağlanmışdı.

Tarixçi Maksim Kuzaxmetov Sankt-Peterburqda yaşayır və “Sərhədsiz İnqriya” Teleqram kanalını idarə edir. O, tarixi İnqriya regionunun müstəqilliyini təbliğ edir. İnqriya Sankt-Peterburq ətrafındakı ərazilərdir. I Pyotr buranı XVIII əsrin əvvəllərində İsveçlə müharibədə qələbə qazanaraq tutub. Kuzaxmetov deyir ki, lap bu yaxınlara qədər fəallar əllərində İnqriya bayraqları və şüarlar tutaraq açıq yürüş edə bilirdilər.

"Mən uzun illər ərzində həmfikirlərimlə sərbəst görüşüb ayrılma ilə bağlı imkanları müzakirə etmişəm. Yalnız son zamanlarda bu qəbuledilməz və cinayət əməli hesab edilməyə başlayıb”, – Kuzaxmetov söyləyir.

Kiyevi tuta bilməyən Moskvanın döyüş bölgəsinə daha çox insani qüvvə çıxarmağa başladığı dövrdə etnik azlıqlar arasında narazılıq artmağa başladı.

Onlar get-gedə daha çox ədalətsizliyə məruz qaldıqlarını, öz millətlərindən kişilərin Moskvanın ambisiyaları uğrunda ölmək üçün döyüşə göndərildiyini hiss etməyə başladılar.

Təhlilçi Oreşkin deyir ki, istənilən coğrafiyaşünas insan itkilərinin ümumi sayını regionların əhalisinin sayı ilə müqayisə edib nəticələrin nə qədər fəlakətli olduğunu görə bilər.

"Məsələn, Tıvada hər 3 min 300 yetkin adama bir ölmüş əsgər düşdüyü halda, Moskva üçün bu rəqəm hər 480 min yetkin adama bir nəfərdir. Bu 100 dəfədən çox fərq deməkdir”, – o söyləyir.

Sentyabrda Putinin hərbi səfərbərlik elan etməsi müstəqilik hərəkatlarına daha bir təkan oldu. Bütün repressiyalara baxmayaraq ölkənin cənubunda və Şimali Qafqazda səfərbərliyə qarşı böyük etiraz aksiyaları keçirildi. Ölkəboyu onlarla hərbi komissarlığa hücumlar oldu. 700 minədək gənc rusiyalı ölkəni tərk etdi. Bu məlumatı “Forbes” jurnalı oktyabrda Kremlə bağlı bir mənbəyə istinadən verib. “Azpolitika”