AZ
RU
.jpg)
“Çin Prezidenti Si Cinpinin dilindən tez-tez “Bir əsrdə görülməmiş böyük dəyişikliklər” ifadəsi səslənir. Getdikcə bu xətt daha çox təbliğata, daha çox dünya nizamında geniş dəyişikliklərin sadə bəyanatına bənzəyir”.
Yenixeber.org: İllərdir davam edən bu “əsaslı təmir” hazırda ABŞ-ın 21-ci əsrdə çoxlu resurs sərf etdiyi Yaxın Şərq regionunda ən aydın forma alır. Mart ayında Çin İran və Səudiyyə Ərəbistanı arasında sülh sazişinin yaradılmasına köməklik etdi, ABŞ-ın regionda uzun müddətdir həyata keçirdiyi vasitəçi rolunu öz üzərinə götürdü. Hazırda Vaşinqtonun Tehranla diplomatik əlaqələri yoxdur və Ər-Riyadla münasibətləri gərginləşib.
“Biz küsürük, hədələyirik, sanksiyalar tətbiq edirik, dəniz piyadalarını göndəririk, bombalayırıq, amma inandırmaq sənətindən heç vaxt istifadə etmirik”, - ABŞ-ın veteran diplomatı Ças Friman deyib.
Friman 1972-ci ildə Çinə səfəri zamanı Prezident Riçard Niksonun əsas tərcüməçisi olub. Səfər sonda ABŞ-ın Tayvan üzərində Xalq Respublikasını tanıması və Frimanın missiya rəhbərinin müavini vəzifəsində çalışdığı Pekindəki səfirliyin açılması ilə nəticələnib. O bildirib ki, Vaşinqtonun “diplomatik şöhrəti” çoxdan bitib:
“Baş verən odur ki, Amerikanın məcbur etmək qabiliyyəti getdikcə azalır. Dünya dəyişir, kaleydoskop hərəkətdədir. Biz bütün parçaları yerinə qoymağa çalışırıq. Xarici siyasətimizin əsas məqsədi üstünlüyü saxlamaqdır, amma bu, mümkün deyil. Heç bir şey əbədi deyil. Heç bir böyük güc həmişə əbədi olaraq üstün qalan deyil”.
“1970-ci illərin sonlarında həyata keçirilən islahatlardan bəri Çin digər ölkələrlə qarşılıqlı fayda və bir-birinə hörmət əsasında əlaqələri inkişaf etdirir və dərinləşdirir. Çin onilliklər ərzində digər ölkələrlə aktiv şəkildə münaqişələr törətmir. Bu, Çini dünyada az sayda düşməni olan ölkəyə çevirir və eyni zamanda Çinə yaxşı xarici inkişaf mühiti əldə etməyə imkan verir”, - Şanxay Beynəlxalq Tədqiqatlar Universitetinin Orta ixtisas üzrə professoru Honqda Fan deyib.
Çinin əsas qonşuları ilə bir neçə ərazi mübahisəsi olsa da, Xalq Respublikası 130-a yaxın ölkənin əsas ticarət tərəfdaşı kimi çıxış edib. O, 150-yə yaxın ölkəni əhatə edən infrastruktur layihələri vasitəsilə Afrika və Latın Amerikası da daxil olmaqla “Qlobal Cənub”da iqtisadi və diplomatik nüfuzunu inkişaf etdirib.
Yaxın Şərqlə məşğul olmaq dünyanın bir nömrəli neft idxalçısı olan Çin üçün xüsusilə dəyərldir. İran və Səudiyyə Ərəbistanı ticarət və təhlükəsizlik blokları olan “BRICS Plus” və Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatında yerlər istəyir. Onların üzvlüyü Pekinə Ukraynadakı müharibəyə görə Rusiyaya qarşı tətbiq edilən ABŞ-ın potensial sanksiyalar kampaniyasına tab gətirmək imkanı verə bilər.
ABŞ Prezidenti Co Baydenin vəliəhd şahzadə Məhəmməd bin Salmanı “pariah” adlandırması, Səudiyyə Ərəbistanının Yəməndəki müharibə səylərinə ABŞ-ın yardımını azaltması və İranla nüvə sazişini canlandırmaq cəhdləri Ər-Riyadla Vaşinqton arasında ciddi fikir ayrılığı yaratdı.
Bu arada, bir neçə Yaxın Şərq və müsəlman ölkəsi Çinin əsasən müsəlman uyğur azlığına münasibətini pisləmək üçün ABŞ-a qoşulub.
“Vaşinqton başa düşməlidir ki, bu cür çağırışlar təkcə Çindən deyil, həm də bir çox başqa ölkələrdən gəlir. Çin də daxil olmaqla getdikcə daha çox ölkə öz müqəddəratını idarə etməyə və çoxqütblü dünya görməyə ümid edir”, - Fan əlavə edib.
Səudiyyə Ərəbistanında bu, enerji təsirinin geosiyasi kapitala çevrilməsi deməkdir. Bu dəyişiklik Vaşinqton tərəfindən ehtiyatlılıqla qarşılandı. Bayden Ər-Riyadın ABŞ-ın neft hasilatını artırmaq çağırışlarına qarşı çıxması, həmçinin bunun əvəzinə hasilatı İran və Rusiya da daxil olmaqla, OPEC Plus ölkələrinə keçirməsi barədə xəbərdarlıq etdi.
Səudiyyə Ərəbistanının energetika nazirinin keçmiş baş müşaviri Məhəmməd əl-Sabban deyib ki, ABŞ dünyanın yeganə qütbü olduğunu düşünməyə davam edir və bu, həqiqətə uyğun deyil:
“Dünya çoxqütblü olub. Çin var, Rusiya var, ABŞ var, Avropa İttifaqı var, Səudiyyə Ərəbistanı Krallığı da var”.
Səudiyyənin nüfuzunu artıran təkcə neft deyil. Səudiyyə Ərəbistanı İslamın iki ən müqəddəs məkanının qoruyucusu kimi müsəlman dünyasında unikal statusa malikdir və Ərəb Liqasının və İslam Əməkdaşlıq Təşkilatının aparıcı üzvüdür.
Bu arada Krallıq da daxili transformasiyadan keçir. Ər-Riyad uzun müddət ənənələrə sadiq qalaraq fundamentalist islamçılığı qəbul etsə də, vəliəhd şahzadə Məhəmməd ölkənin gələcək kralı kimi irsini dindən kənarda milli kimlik yetişdirməklə modernləşməyə bağladı.
“Səudiyyə Ərəbistanı Krallığı qərarlarını öz maraqlarına, xüsusən də iqtisadi və siyasi maraqlarına uyğun olaraq verir. Səudiyyə Ərəbistanı Krallığı başqa fikirlərə və ya ona tətbiq edilən fikirlərə əhəmiyyət vermir”, - Sabban deyib.
Sabban ölkənin iqtisadi və geosiyasi “şaxələndirilməsini” birbaşa vəliəhd şahzadə Məhəmmədin “Vision 2030” strategiyası ilə əlaqələndirir və “Biz başqalarının maraqlarına hörmət etdiyimiz kimi, hər kəs Səudiyyə Ərəbistanı Krallığının maraqlarına hörmət etməlidir” deyə qeyd edib. O, qətiyyətlə bildirib ki, heç bir ölkə Səudiyyə Ərəbistanı Krallığının beynəlxalq arenada qərar qəbul etməsinə müdaxilə etməməlidir.
Bəzi diplomatlar narahatdırlar ki, Yaxın Şərqdə və başqa yerlərdə baş verən son hadisələr, Sovet İttifaqının süqutundan 30 il sonra ABŞ-ın bütün hərbi, maliyyə və mədəni qüdrətinə baxmayaraq, dünyanın çox hissəsi üçün onun cəlbediciliyini itirdiyini göstərir. ABŞ-ın SSRİ-dəki sonuncu səfiri Cek Metlok deyib ki, bu gün ölkəsinin dünyaya təqdim etdiyi nümunə 1991-ci ildə olduğu qədər cəlbedici deyil.
Bu gün ABŞ-ın əsas rəqibləri ilə əlaqəsi bütün zamanların ən aşağı səviyyəsinə çatıb. Bu arada, Çin getdikcə artan geosiyasi məqsədlərin siyahısını davam etdirir. Rusiya Ukraynada sonu görünməyən müharibə aparır, İran rəqibləri ilə əlaqələri bərpa edir və Şimali Koreya nüvə silahının inkişafını sürətləndirir. ABŞ-ın diplomatik fəaliyyətinin əsas dayağı olan sanksiyalar isə indiyədək düşmənləri fikrindən daşındırmaq üçün az iş görüb.
“Biz ətraf mühitin pozulması, terrorizm və bütün növ zorakılıq, kütləvi əhali axını, pandemiya təhlükəsi və nüvə müharibəsindən və ya digər kütləvi qırğın silahlarından istifadədən yayınma kimi çağırışların öhdəsindən gələ bilən, dinc, firavan dünyaya sahib olmaq istəyən bütün ölkələrlə hörmətlə davranmalıyıq”, - Metlok bildirib.
O, xəbərdarlıq edib ki, sıradan çıxmış Sovet İttifaqı kimi, ABŞ-ın yanaşması da köhnəlmiş inama əsaslanır.
Metlokun fikrincə, bu düşüncə xətti “Soyuq müharibədə qalib gəldik, SSRİ-nin dağılması Soyuq Müharibənin sona çatdığını və Rusiyanın məğlubiyyətə uğrayan tərəf olduğunu və Kommunistlərin dağılması” fikrini təbliğ edir. Bundan əlavə “Sistem sübut etdi ki, kapitalizm və “demokratiya” bəşəriyyətin qaçılmaz gələcəyidir, nüvə silahları bizi yenilməz edir və buna görə də dünyanı dəyişdirmək üçün bizim liderliyimiz lazımdır” yanaşması da həmin düşüncə xəttində yer alır.
“Bunlar yalan fərziyyələr və mümkün olmayan məqsədlər idi”, - Metlok yekunlaşdırıb.(“newsweek.com”)
Yenixeber.org: İllərdir davam edən bu “əsaslı təmir” hazırda ABŞ-ın 21-ci əsrdə çoxlu resurs sərf etdiyi Yaxın Şərq regionunda ən aydın forma alır. Mart ayında Çin İran və Səudiyyə Ərəbistanı arasında sülh sazişinin yaradılmasına köməklik etdi, ABŞ-ın regionda uzun müddətdir həyata keçirdiyi vasitəçi rolunu öz üzərinə götürdü. Hazırda Vaşinqtonun Tehranla diplomatik əlaqələri yoxdur və Ər-Riyadla münasibətləri gərginləşib.
“Biz küsürük, hədələyirik, sanksiyalar tətbiq edirik, dəniz piyadalarını göndəririk, bombalayırıq, amma inandırmaq sənətindən heç vaxt istifadə etmirik”, - ABŞ-ın veteran diplomatı Ças Friman deyib.
Friman 1972-ci ildə Çinə səfəri zamanı Prezident Riçard Niksonun əsas tərcüməçisi olub. Səfər sonda ABŞ-ın Tayvan üzərində Xalq Respublikasını tanıması və Frimanın missiya rəhbərinin müavini vəzifəsində çalışdığı Pekindəki səfirliyin açılması ilə nəticələnib. O bildirib ki, Vaşinqtonun “diplomatik şöhrəti” çoxdan bitib:
“Baş verən odur ki, Amerikanın məcbur etmək qabiliyyəti getdikcə azalır. Dünya dəyişir, kaleydoskop hərəkətdədir. Biz bütün parçaları yerinə qoymağa çalışırıq. Xarici siyasətimizin əsas məqsədi üstünlüyü saxlamaqdır, amma bu, mümkün deyil. Heç bir şey əbədi deyil. Heç bir böyük güc həmişə əbədi olaraq üstün qalan deyil”.
“1970-ci illərin sonlarında həyata keçirilən islahatlardan bəri Çin digər ölkələrlə qarşılıqlı fayda və bir-birinə hörmət əsasında əlaqələri inkişaf etdirir və dərinləşdirir. Çin onilliklər ərzində digər ölkələrlə aktiv şəkildə münaqişələr törətmir. Bu, Çini dünyada az sayda düşməni olan ölkəyə çevirir və eyni zamanda Çinə yaxşı xarici inkişaf mühiti əldə etməyə imkan verir”, - Şanxay Beynəlxalq Tədqiqatlar Universitetinin Orta ixtisas üzrə professoru Honqda Fan deyib.
Çinin əsas qonşuları ilə bir neçə ərazi mübahisəsi olsa da, Xalq Respublikası 130-a yaxın ölkənin əsas ticarət tərəfdaşı kimi çıxış edib. O, 150-yə yaxın ölkəni əhatə edən infrastruktur layihələri vasitəsilə Afrika və Latın Amerikası da daxil olmaqla “Qlobal Cənub”da iqtisadi və diplomatik nüfuzunu inkişaf etdirib.
Yaxın Şərqlə məşğul olmaq dünyanın bir nömrəli neft idxalçısı olan Çin üçün xüsusilə dəyərldir. İran və Səudiyyə Ərəbistanı ticarət və təhlükəsizlik blokları olan “BRICS Plus” və Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatında yerlər istəyir. Onların üzvlüyü Pekinə Ukraynadakı müharibəyə görə Rusiyaya qarşı tətbiq edilən ABŞ-ın potensial sanksiyalar kampaniyasına tab gətirmək imkanı verə bilər.
ABŞ Prezidenti Co Baydenin vəliəhd şahzadə Məhəmməd bin Salmanı “pariah” adlandırması, Səudiyyə Ərəbistanının Yəməndəki müharibə səylərinə ABŞ-ın yardımını azaltması və İranla nüvə sazişini canlandırmaq cəhdləri Ər-Riyadla Vaşinqton arasında ciddi fikir ayrılığı yaratdı.
Bu arada, bir neçə Yaxın Şərq və müsəlman ölkəsi Çinin əsasən müsəlman uyğur azlığına münasibətini pisləmək üçün ABŞ-a qoşulub.
“Vaşinqton başa düşməlidir ki, bu cür çağırışlar təkcə Çindən deyil, həm də bir çox başqa ölkələrdən gəlir. Çin də daxil olmaqla getdikcə daha çox ölkə öz müqəddəratını idarə etməyə və çoxqütblü dünya görməyə ümid edir”, - Fan əlavə edib.
Səudiyyə Ərəbistanında bu, enerji təsirinin geosiyasi kapitala çevrilməsi deməkdir. Bu dəyişiklik Vaşinqton tərəfindən ehtiyatlılıqla qarşılandı. Bayden Ər-Riyadın ABŞ-ın neft hasilatını artırmaq çağırışlarına qarşı çıxması, həmçinin bunun əvəzinə hasilatı İran və Rusiya da daxil olmaqla, OPEC Plus ölkələrinə keçirməsi barədə xəbərdarlıq etdi.
Səudiyyə Ərəbistanının energetika nazirinin keçmiş baş müşaviri Məhəmməd əl-Sabban deyib ki, ABŞ dünyanın yeganə qütbü olduğunu düşünməyə davam edir və bu, həqiqətə uyğun deyil:
“Dünya çoxqütblü olub. Çin var, Rusiya var, ABŞ var, Avropa İttifaqı var, Səudiyyə Ərəbistanı Krallığı da var”.
Səudiyyənin nüfuzunu artıran təkcə neft deyil. Səudiyyə Ərəbistanı İslamın iki ən müqəddəs məkanının qoruyucusu kimi müsəlman dünyasında unikal statusa malikdir və Ərəb Liqasının və İslam Əməkdaşlıq Təşkilatının aparıcı üzvüdür.
Bu arada Krallıq da daxili transformasiyadan keçir. Ər-Riyad uzun müddət ənənələrə sadiq qalaraq fundamentalist islamçılığı qəbul etsə də, vəliəhd şahzadə Məhəmməd ölkənin gələcək kralı kimi irsini dindən kənarda milli kimlik yetişdirməklə modernləşməyə bağladı.
“Səudiyyə Ərəbistanı Krallığı qərarlarını öz maraqlarına, xüsusən də iqtisadi və siyasi maraqlarına uyğun olaraq verir. Səudiyyə Ərəbistanı Krallığı başqa fikirlərə və ya ona tətbiq edilən fikirlərə əhəmiyyət vermir”, - Sabban deyib.
Sabban ölkənin iqtisadi və geosiyasi “şaxələndirilməsini” birbaşa vəliəhd şahzadə Məhəmmədin “Vision 2030” strategiyası ilə əlaqələndirir və “Biz başqalarının maraqlarına hörmət etdiyimiz kimi, hər kəs Səudiyyə Ərəbistanı Krallığının maraqlarına hörmət etməlidir” deyə qeyd edib. O, qətiyyətlə bildirib ki, heç bir ölkə Səudiyyə Ərəbistanı Krallığının beynəlxalq arenada qərar qəbul etməsinə müdaxilə etməməlidir.
Bəzi diplomatlar narahatdırlar ki, Yaxın Şərqdə və başqa yerlərdə baş verən son hadisələr, Sovet İttifaqının süqutundan 30 il sonra ABŞ-ın bütün hərbi, maliyyə və mədəni qüdrətinə baxmayaraq, dünyanın çox hissəsi üçün onun cəlbediciliyini itirdiyini göstərir. ABŞ-ın SSRİ-dəki sonuncu səfiri Cek Metlok deyib ki, bu gün ölkəsinin dünyaya təqdim etdiyi nümunə 1991-ci ildə olduğu qədər cəlbedici deyil.
Bu gün ABŞ-ın əsas rəqibləri ilə əlaqəsi bütün zamanların ən aşağı səviyyəsinə çatıb. Bu arada, Çin getdikcə artan geosiyasi məqsədlərin siyahısını davam etdirir. Rusiya Ukraynada sonu görünməyən müharibə aparır, İran rəqibləri ilə əlaqələri bərpa edir və Şimali Koreya nüvə silahının inkişafını sürətləndirir. ABŞ-ın diplomatik fəaliyyətinin əsas dayağı olan sanksiyalar isə indiyədək düşmənləri fikrindən daşındırmaq üçün az iş görüb.
“Biz ətraf mühitin pozulması, terrorizm və bütün növ zorakılıq, kütləvi əhali axını, pandemiya təhlükəsi və nüvə müharibəsindən və ya digər kütləvi qırğın silahlarından istifadədən yayınma kimi çağırışların öhdəsindən gələ bilən, dinc, firavan dünyaya sahib olmaq istəyən bütün ölkələrlə hörmətlə davranmalıyıq”, - Metlok bildirib.
O, xəbərdarlıq edib ki, sıradan çıxmış Sovet İttifaqı kimi, ABŞ-ın yanaşması da köhnəlmiş inama əsaslanır.
Metlokun fikrincə, bu düşüncə xətti “Soyuq müharibədə qalib gəldik, SSRİ-nin dağılması Soyuq Müharibənin sona çatdığını və Rusiyanın məğlubiyyətə uğrayan tərəf olduğunu və Kommunistlərin dağılması” fikrini təbliğ edir. Bundan əlavə “Sistem sübut etdi ki, kapitalizm və “demokratiya” bəşəriyyətin qaçılmaz gələcəyidir, nüvə silahları bizi yenilməz edir və buna görə də dünyanı dəyişdirmək üçün bizim liderliyimiz lazımdır” yanaşması da həmin düşüncə xəttində yer alır.
“Bunlar yalan fərziyyələr və mümkün olmayan məqsədlər idi”, - Metlok yekunlaşdırıb.(“newsweek.com”)
