Redaktor seçimi
Cavid Qurbanovun əmisi oğlu niyə ölkədən qaçıb?! -
Gəncə şəhər stadionunun tikintisi mərhum nazirin oğlunun iş ortağına tapşırılıb -
Ağsuda dövlətin pulu küçələrin işıqlandırılması adı ilə “qaranlığa qərq olur” –
“Samur” Gömrük Terminalındakı Rüfət Qəhrəmanov kimdi? — Şahin Bağırovun adamı yoxsa… /
Bakı Dövlət Universitetində korrupsiya faktları aşkarlandı -
Sahil Babayevin gücü qarşısında Qanunlarımız və İcra Mexanizmi aciz qalıb -
Qusarçay Saleh Məmmədovun Daş Karxanasında belə “buxarlanır” –
Məzahir Pənahov dövlətin pulunu necə xərcləyir?:
Günün xəbəri

“GÖRÜŞMƏMİŞİK, AMMA TELEFONLA DANIŞMIŞIQ…” –“Biz həmişə onu dəstəkləməyə hazırıq” (III HİSSƏ)

ayaz02

Eks-prezident Ayaz Mütəllibov jurnalist Əvəz Zeynallının “Qaynar Qazan” layihəsinin qonağı olub. O, 3 saatdan artıq davam edən söhbət zamanı çoxsaylı sualları cavablandırıb, bəzi məsələlər haqda ilk dəfə və çox maraqlı açıqlamalar verib.

Yenixeber.org eks-prezidentlə maraqlı söhbəti təqdim edir:

III HİSSƏ

(Birinci və ikinci hissələrə burdan baxın)

“Mən Şimalda qalmaq istəmirdim”

– Şükür Cəlilov soruşur: “Mən bu insanın qapalı olduğunu hiss edərək hələ də Heydər Əliyev rejimindən çəkindiyinə şübhə etmirəm – Sizi deyir – əks təqdirdə onu Bakıya buraxmazdılar. Onun hansı şərtlərdə Bakıya buraxılmasını İlham Əliyev, Putin, bir də özü bilir.”

– Yox, mən şəxsən deyə bilmərəm ki, belə bir qərar qəbul ounmalı idi. Sözün doğrusu, belə söz-söhbətlərdən də çəkinirdim. Ancaq sonra məlum oldu ki, bu, prezidentin iradəsidir. Təkcə onun iradəsidir.

– Sizin Azərbaycana gəliş məsələniz?

– Onun…

– Yəni bu, təkcə İlham Əliyevin iradəsidir. Başqa heç kimin?

– Bəli.

– Dilqəm Əhmədli soruşur ki, “1992-ci ilin yanvarında – bayaq dediyiniz – Ayaz müəllim bir heyətlə Türkiyədə – Ankarada Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin də məzarını ziyarət etmişdi…”

– Bəli.

– “…Həmin görüntüləri youtube.com kanalına yükləmişəm. Mənə maraqlıdır ki, vaxtilə Azərbaycanda Kommunist Partiyasının rəhbəri olmuş, sonra isə müstəqil Azərbaycanın faktiki ilk prezidenti olmuş adam kimi M.Ə. Rəsulzadənin məzarı önündə nə hisslər keçirdi?

– Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin adını bir dəfə müsahibələrimdən birində çəkdim. O zaman demişdim ki, mən Moskvada – Vətəndən təcrid edilmiş vəziyyətdə yaşayarkən düşünürdüm ki, sən demə, mənim də payıma qürbətdə yaşamaq düşəcəkdi. Mən də Nəriman Nərimanov, Məhəmməd Əmin Rəsulzadə kimi öz həyatımı Moskvada qurtalmalıyam? Özümə cavab verməyə başlayırdım, – mən çalışacağam ki, Vətənə qayıdım. Mən Şimalda qalmaq istəmirdim. Torpaqlarıma qayıtmaq istəyirdim.

– Bakını, Azərbaycanı çox istəyibsiniz? Darıxırdınız?

– Bütün Azərbaycanı, nəinki Bakını istəmişəm. Hər bir guşənin öz ləzzəti var. Azərbaycan Azərbaycandır, onun qədrini bilmək lazımdır. Hamımızdan bu asılıdır, hamımızdan. Birinci, hamımız bir-birimizə mehriban olmalıyıq. Bir-birimizi eşitməliyik. İndi uzaqdan-uzağa mən xəbər tuturam. Əsas toqquşan qüvvələrə də imkan olsa xəbərdarlıq edərdim – lazım deyil, qardaşlar. Qardaşıq biz!

– Yol mehribançılıqdan və birləşməkdən keçir, deyirsiniz.

– Hə, əlbəttə.

– “Versus” saytının redaktoru Tahirə Qafarlı yazır: “Verilən hər bir sualın cavabı yəqin ki, olacaq, amma məni bir sual düşündürdü. İlk prezident statusu alan Ayaz Mütəllibov öz fəaliyyəti dövrünü düşünəndə daha çox hansı işindən qürur keçirir və nədən təəssüf hissi yaşayır? “Yenidən prezident olsaydım, bunu edərdim…” və yaxud da etməzdim, deyirmi?”

– Qürur hissi keçirdiyim bir məqamı deyərəm. Azərbaycanın MDB-yə daxil olmasını mən özümə klassik formada siyasi bir amil kimi qəbul edirəm. Высшей степени вертуозности…

“Məni nə Nazarbayev, nə də Yeltsin dəvət eləmədi…”

– Doğru qərar idi, deyirsiniz?

– Doğru idi. Mən bu qərarı alanda, özümə tapşırıq verəndə ki, düş bu məsələnin üstünə, tək idim. Azərbaycanın özündə bu fikirlə razılaşan yox idi. Yüksək səviyyədə də, ortada da, aşağıda da deyirdilər ki, bizim müstəqilliyimiz meydandadır, biz onu itirə bilmərik. Ona görə də əgər MDB-yə getsək, müstəqilliyimizi itirməli olacağıq. Respublika başçılarının toplantısının «Беловежская пуща» – dan sonra davamını 25 dekabrda Alma-Atada elədilər.

– Bəli.

– Məni həmin toplantıya nə Nazarbayev, nə də Yeltsin dəvət eləmədilər. Məcbur oldum Nazarbayevə zəng edim. Nazarbayevə dedim ki, “Я только что беседовал с начальством и хочу у тебя спросить почему меня не приглашаешь?” (“Mən indicə rəhbərliklə danışdım, səndən də soruşmaq istəyirəm, məni niyə dəvət etmirsən?”) Axı, onda mən də məzuniyyətdə idim. Dedim, yanınıza gəlməliyəm, bir mühüm məsələni müzakirə etməliyik. Dedi ki, “Ты знаешь по этому вопросу надо тебе обратится Борису Николаевичу” (“Sən bu məsələ üzrə Boris Nikolayeviçə müraciət etməlisən”). Barmağımı dişlədim; “Хорошо” (“Yaxşı”). Hazırlaşıb, tez Moskvaya uçdum. Yanımda keçmiş müşavir Sabir Hacıyev var idi. İkimiz gəldik.

– İndiki deputat?

– İndiki deputat. Dedim, “Sabir, sən get bax gör, Baş nazirlərin iclası keçirilir, orada nədən danışırlar və bizim də yerimiz var orada, yoxsa yox?” Sabir getdi, bir-iki saatdan sonra gəldi ki, “Ayaz müəllim, bizim adımız heç bir dəftərdə yoxdur. Siyahını mən gördüm, Ermənistanın adı ilə başlayır.” Dedim, “yaxşı, gəl hazırlaşaq, sabah saat 09.30-da birinci iclasda görüşürük. Yəni Məşvərət-hazırlıq iclasında”. Otağa onun yarısında girdim. Orada da saat 10-da böyük bir iclas təyin olunmuşdu. Məşvərət aparılan otaqda mən ki, içəri girdim, həriflər mənə baxıb təəccübləndilər ki, bu haradan peyda oldu.

– Sizi gözləmirdilər…

– Gözləmirdilər. Müzakirə də gedir. Mən bunlara bir toy tutdum. Utandılar, Yeltsin utandı. Dedim, bu sizin “çox sağ ol”unuzdur? Azərbaycan nefti olmasaydı, siz harada idiniz indi? Buna niyə qiymət vermirsiniz, axı bu günahdır. Məni təkləyirsiniz? Siz o boyda xalqı təkləyirsiniz. Soruşmaq istəyirəm ki, bu xalqın günahı nədir? Sizə nə pislik eləyib? Azərbaycanda dava-şavanı idarə eləyən Ter-Petrosyandır, Boris Nikolayeviç, o da sənin yanında oturub. Siz isə burada qurum yaradırsınız, Azərbaycanın əleyhinə. Sizin Azərbaycan haqqında planlarınız var. Ona görə də bizi dəvət etməmisiniz.” Nazarbayevlə telefon danışığından sonra ora gəlib, bütün bu sözləri tam həcmdə işlətdim. Dedim, “İndi mən buradan çıxacağam və beynəlxalq mətbu orqanlarının hamısını çağırıb, qarşılarında press-konfrans keçirəcəyəm və deyəcəyəm ki, siz burada nə ilə məşğulsunuz.” Mən bunu dediyim zaman sakit, başıaşağı oturan Yeltsin başını Belarusiyanın ovaxtkı rəhbəri Şuşkeyeviçə çevirib dedi, “оставить Азербайджан” (“Azərbaycan qalsın”). Bu olub, dekabrın 27-də. Dekabrın 28-də mən kolleqalarımla Minskə gəldik. Minskdə bir günlük müşavirə elan olunmuşdu. Orada olanda mən çıxışımda Azərbaycan ordusu haqqında məsələni ortaya qoydum.

– Yəni biz də ordu yaradacağıq, eləmi?

– “Biz tələb edirik, Azərbaycan Milli Ordusuna nə lazımdırsa, verəsiniz. Xahiş edirik, bizim payımıza düşəni verin. Bu, quru qoşunlarına aiddir, hərbi-dəniz donanmasına aiddir. Hərbi-hava qüvvələrinə aiddir”. Bu sözlərdən sonra məsələni gündəmə saldım və rahatlaşdım. Fevralın əvvəlində Rusiyanın hərbi nazirinin birinci müavini Boris Qromov, bir də SSRİ Hərbi Donanmasının komandanı Çernavin gəldilər. Onlara cəbhəçiləri qoşdum. Oturduq, siyahı tutduq, komissiyanın tərkibini müəyyənləşdirdik. Dedim, “uşaqlar, gedin, skladlarda, arsenallarda nə var, nə yox, nəzarətə götürün”. Beləliklə, mən Azərbaycanı tərk eləyəndə Azərbaycan ordusu tərəfimdən təmin olunmuşdu. Mənim əlim və mənim dilimlə. Hər şeyi almışdıq. Zirehli texnikadan tutmuş hər şeyi…

– Keçmiş müdafiə naziri Rahim Qazıyev də müsahibələrində deyib ki, “Azərbaycanın heç bir şeyi yox idi, biz hamısını zorla aldıq…”

– Qələt eləyir Rahim Qazıyev. Xahiş edirəm, bu adamın adını çəkməyəsiniz. O, Azərbaycana ziyan verən adamdır.

– Ayaz müəllim, Əziz Tağıyev soruşur ki, “Ayaz müəllimi salamlayıram. Siz Kommunist partiyasını ləğv etməklə özünüzü siyasi dəstəkdən məhrum etdiniz. Kommunist partiyasının bazasında başqa adla partiya yaratmaq olmazdımı?”

– Bu, nə verəcəkdi? Başqa adla bu partiya nə edəcəkdi. 25 ildir bunun üstündən keçib.

– İnsanlar maraqlanır, soruşur…

– Soruşur soruşsun da… Yox, biz buna gedə bilməzdik. Sizə bir misal çəkim. Sentyabr ayında Yeltsin Azərbaycana ziyarət proqramı ilə gəlmişdi…

Qısa fasilə…

– Maşında Zaqulba tərəfə gedirik. Qərara gəlmişdim ki, bunları dənizdə çimdirim – Yeltsin həvəskardır. Yolda deyirəm ki, “Boris Nikolayeviç, bizdə Azərbaycan Kommunist partiyasının qurultayı keçirildi. Məni darıxdıran, mənə toxunan o oldu ki, Kommunist partiyasının lehinə çıxış edənlər əksər halda fəhlə-kəndlilər oldu. Onlar ağlayırdılar, səmimi olaraq, heyfsilənirdilər ki, artıq bu partiya yoxdur.” Dedi ki, “Biz Kommunist partiyasının yerinə başqa bir partiya yaratmaq niyyətində deyilik. Qurtardı. O dövr getdi. Biz çalışarıq yeni, sosial yönümlü variantda olan partiyanı yaradarıq və bu da bizə bəs eləyər. Kommunist partiyasının fəaliyyəti bağlandı.”

“Elçibəy özünə bir gün yaratmadı – mənim kimi”

– Ramiz Mirzəoğlu soruşur ki, “Heydər Əliyevlə Elçibəy arasındakı fərqi necə dəyərləndirir?”

– Fərq təbii ki, var.

– Əmrah Vətənsevər də soruşur ki, “Elçibəy sizin üçün kim idi?”

– Elçibəy mənim üçün kim idi?

– Bəli.

– Azərbaycanın prezidenti. Onun prezident olduğunu heç kim əlindən ala bilməz. Olub prezident. Ümumiyyətlə, demək lazımdır ki, Elçibəy pis insan deyildi. Он порядочным был человеком. (O, yaxşı adam idi.) Başqa bir şey deyə bilmərəm, heç bir zaman. O özünə bir gün yaratmadı. Mənim kimi!

– Siz də yaratmadınız, eləmi?

– (Başı ilə “yox” işarəsini verir) Moskvaya bir çanta ilə getdim.

– Amma həmişə elə yazılıb-çizilib ki… Ayaz Mütəllibov belə, elə…

– Yox. Nə danışırsınız? Nə danışırsınız? Elə şey yoxdur.

– Siz Moskvada olanda, mən bilən Əbülfəz Elçibəy sizi Azərbaycana dəvət etmişdi.

– Yox. Belə söhbət var idi. Bu söhbəti mənə Rəhim Hüseynov çatdırmışdı, telefonla: “Bir ərizə yaz, prezidentin ünvanına…” Dedim, “Rəhim, ərizə yazıb, mən nə deməliyəm? Xahişimi nəyə əsaslandırmalıyam? Mənim məsələmi prezident səlahiyyətli bir şəxs özü həll edə bilər. Və həll edəcək. Mən xahişdən imtina eləyirəm.” Belə. Bununla da məsələ bitdi.

– Çünki mən belə bir məsələ olduğunu bu yaxınlarda Pənah Hüseyndən eşitdim. Dedi ki, “biz Ayaz Mütəllibovu dəvət etmək üçün yanına adam göndərdik və hər cür şərtləri dedik – gəlsin, işləsin, əgər istərsə, Prezidentlik haqqında qanun çıxsın…”

– Görəsən, kimi göndəriblər? Kimi göndəriblər?

– Onu Pənah Hüseyn demişdi. Haradasa nazirliklərdən birində işləyən, Şamaxı əsilli, sizinlə münasibəti olan bir adama. Adını da dedi, amma mən onu unutdum. Amma o deyir ki, “həmin adam getdi, Ayaz Mütəllibovu ziyarət etdi”.

– Mənim yanıma gələn iki, ya da üç nəfər oldu. Onlardan biri rəhmətə gedib – Nizami Süleymanov…

– Yox, deyilən adam Nizami Süleymanov deyildi.

– Nizami Süleymanov gəldi, görüşdü mənimlə. Bu məsələni dedi. Mən də dedim ki, “mənə sizdən heç nə lazım deyil. Sən səlahiyyətli adam deyilsən. Bu söhbəti mən səlahiyyətli adamla apara bilərəm, səninlə yox. Sən könüllüsən və könüllü olaraq gəlmisən, çatdırırsan ki, belə bir variant var. Ancaq bunun arxasında kim duracaq, kim durmayacaq mənə bəlli deyil.”

– Pənah Hüseyn bu haqda “Azadlıq Salnaməsi”ndə Hacı Əbdüllə olan debatında deyib.

– Mən baxdım o verilişə.

– Həmin debatda Pənah Hüseyn deyib ki, “biz Ayaz Mütəllibovun yanına adam göndərdik…”

– (Gülür…) Hamama getdiniz?

– Getdilər… Getdilər, and içdilər. Hər ikisi and içdi.

– Yaxşı oldu. Yaxşı oldu.

“Ana Vətən bu xanımı hazırlaşdırıb”

– Tərlan Malik Rzazadə yazır ki, “Ayaz Mütəllibovun Mehriban Əliyevanın vitse-prezident təyinatına münasibəti maraqlı olardı… Ayaz Mütəllibov Mehriban Əliyevanı prezidentlik postuna layiq görür, səbəbini bilmək istərdim…”

– Səbəbsiz. O, bu vəzifəyə layiqdir. Demək olar ki, Ana Vətən bu xanımı hazırlaşdırıb. Onu bütün dünya tanıyır. Biz bu işlə fəxr etməliyik. Bilirsinizmi, başqa cür də yanaşmaq olmaz. Mənim fikirlərimə qalanda, mənim dediklərimin hamısı həqiqətdir. Lazım olsa, məsləhət olsa, biz həmişə onu dəstəkləməyə hazırıq. Çünki bilirsinizmi, elə hallar olur ki, (pauza…) Burada təəccüblü bir şey var? Biz tanış deyilik. Mən sadəcə olaraq bir sabiq prezident kimi, işin içində olan adam kimi televiziyada bəzilərinin səsləndirdiyi bir çox çıxışlara, millət vəkillərinin çıxışlarına əsəbiləşirəm. O qalır mənim ürəyimdə. Kimsə yaxşı, kimsə pis.

– Ayaz müəllim, ümumiyyətlə, Azərbaycana gələndən sonra ya İlham Əliyev, ya da Mehriban xanımla görüşmüsünüzmü?

– Yox, görüşməmişəm…

– Sizi qəbul eləməyiblər?

– Görüşməmişəm.

– Özünüz də buna cəhd eləməmisiniz?

– Görüşümüz olmayıb, ancaq telefon söhbətimiz olub.

– Siz bura gələndə, yoxsa Prezidenlik haqqında qanun çıxanda?

– Qanun çıxanda.

– Namiq Salam soruşur ki, “Ayaz müəllim, Milli Şuraya dəvət etsələr üzv olarsınızmı?”

– Mənim bu yaşda…. (Gülür…) Nə üzvlükdən danışmaq olar?

“Qurban Məmmədovu həbs yox, azad etdirmişəm”

ayaz06

– Qurban Məmmədov maraqlı bir sual verib: “Mənim həbs edilməmə kimin təklifilə razılıq vermişdi? 14 may 1992-ci ildə kimlərin vədilə yenidən hakimiyyətə qayıtmağa cəhd etdi?” Qurban Məmmədovu siz həbs etdirmişdiniz?

– Qurban Məmmədovu mən həbs etdirməmişəm, əksinə, türmədən azad etdirmişəm.

– Azad eləmisiniz?

– Bəli.

– Pənah Hüseyn isə deyirdi ki…

– Bu adam Sabirabadda yaşayır və işləyirdi. Hüquqşünas idi. Onun da adını yanımda çəkən Araz Əlizadə olub. Araz Əlizadə ümumiyyətlə, yanımda Qurban Məmmədovun da, Əlikram Hümbətovun da adını çəkib.

– Azadlığa buraxmaq üçün?

– Bəli. Həqiqətən də 20 yanvar hadisələrindən sonra həbs olunan şəxslərin hamısını mən buraxdırdım. Türmədə heç kim qalmadı. Belə olan halda bir misal da çəkmək istəyirəm. Həmin o bayaq danışdığım “KQB-şnik” Babkov komissiyanın sədri idi. Bir gün yanıma bir təkliflə gəldi ki, “gərək AXC-nin fəaliyyətini qanundankənar hesab edəsiniz. – Надо их распустить!”

– Babkov dedi?

– Babkov dedi. Dedim, “Филип Денисович, а армянские движение Карабах будет распушена?”, “- А причем тут это?”, “- А как причем? Тема которое этом схвадка был создан это Карабах. Основная проблема это. А мы а чем-то другом говорим и решаем дедовским методом”. Belə. Vermədim Cəbhəni, çünki Cəbhə müxtəlif simalardan formalaşan bir qurum idi. Ancaq bütövlükdə onun fəaliyyətinə də baxmaq lazım idi – demokratik islahatlar yolunda onun ziyanı nə ola bilər?

– Amma o zaman bunu eləyə də bilərdiniz, eləmi?

– Eləyə bilərdim. Bilərdim.

– Amma Sizin Cəbhənin rəhbərləri ilə münasibətləriniz heç də pis olmayıb, Ayaz müəllim?

– Mən pislik eləməmişəm. Ümumiyyətlə, mən pislik eləyən adam deyiləm. Ancaq onlar həmişə, bilirsinizmi, özlərini reaksioner kimi aparırdılar. Onlar hesab edirdilər ki, nə qədər çox bağırsan, bir o qədər də effektli olar. Bu, düz deyil.

– Əmrah Vətənsevərin bir neçə sualı var: “QKÇP dövründə Ayaz Mütəllibov gerçəkdənmi artıq Yanayevin qələbə çaldığına inanırdı? Sizin iqtidarınız o vaxt həqiqətənmi xuntanı dəstəklədi?” Ayaz müəllim, ümumiyyətlə, bu söhbətlər hər zaman baş alıb gedir.

– Mən heç kimi dəstəkləməmişəm. Sizə sidq ürəkdən, açıq deyirəm. Mən o zaman İranda – Tehranda olmuşam. Tehrandan avqustun 20-də Xorasana – Məşhədə qayıtdım. Oranı ziyarət etdim. Mən Məşədiyəm. (Gülür…)

– Amma Həccə getməmisiniz…

– Yox.

– Kərbəlaya da getmədiniz?

– Yox. Ancaq indi də yadımdadır. Kommunist partiyasının I katibi İmam Rzanın məzarına pəncəsini qoyub, bir-iki kəlmə deyib. (Gülür…) Mənim bu hərəkətimi çox sevinclə qarşıladılar.

– Ayaz müəllim, ümumiyyətlə, elə o vaxtlarda da dinə münasibətiniz necə olub?

– Yaxşı. Kommunist partiyasının I katibi təyin olunanda da mən ilk ziyarətimi yanvar ayında Allahşükür Paşazadəyə elədim. Ofisində.

– Vəzifəyə başlayanda?

– Vəzifəyə başlayanda. Niyə? Mən indi də belə düşünürəm. Çünki bu adam Azərbaycan xalqının dini rəmzi, nümayəndəsi kimi qəbul olunur. Və mən bildirməliyəm ki, dindarlar da mənimdirlər.

– Bəli.

– Mən də onların atasıyam, rəhbəriyəm. Ayrı-seçkiliyə yol vermək olmaz. Və biz oturduq, xeyli danışdıq. Elə o söhbətin nəticəsi idi ki, biz məscidləri qaytarmağa başladıq. Yeni məscidlər tikilməyə başladı. Mədrəsə təşkil olundu, bir neçəsi…

– Yəni sizin ilk işlərinizdən biri, dini sahədə islahatlarınız oldu?

– Bəli.

– Maraqlıdır. Mənim üçün çox şey maraqlı oldu… Hə, bayaq xuntanı dəstəkləmək məsələsindən danışırdıq. Deməli, sizin Yanayevə elə bir dəstəyiniz olmayıb?…

– Qorbaçovun xuntası? Hə. Yox, yox. Yanayev 22, ya da 23-də mənə zəng elədi – iş işdən keçəndən sonra. Telefonda da ağzından spirt iyi gəlirdi.

– O qədər içmişdi, eləmi? Onda nə dedi?

– “Ты знаешь, ну ты знаешь, как я к тебе отношусь. Ну ты там с армянами побольше пообщайся… Да, ты поддержи нас”. Mən də dedim ki, “Я поддержал-бы вас в том случае если бы я понял что вы как новый власть решите Карабахскую проблему. А вы мне звоните что бы я вас поддержал по такому-то поводу случившимся с Карабахом. Это не серьезно”. И все.

– Deməli, 23-də sizə zəng vurub?

– Hə.

– Hadisələr bitəndən sonra?

– Hə. Bakıya qayıdan kimi iclas çağırdım və dedim: “Biz heç kimə dəstək verməyəcəyik. Sadəcə olaraq ondan ötəri ki, biz fövqəladə vəziyyətdən çıxmamışıq. Bu, bizə aid deyil. Məntiqi belə tutduq. Ona görə kim nə deyib, nə deməyib, bilin, bundan sonra heç kimlə heç kəslə bu söhbəti aparmayacağıq.” “Мы находимся в режиме черезвычайного положения”. Bununla da məsələ qurtardı.

– Ayaz müəllim, baxın, həmin QKÇP dövründə Cəbhəyə bir hücum oldu, Əbülfəz Elçibəyi də vurdular.

– Başa düşdüm. Bilirsinizmi, o da Rüfət Ağayevin, o mütrüfün işlərindən biri idi.

– Bu da onun işi idi?

– O, onun işləri idi. Mən bunu eşidəndə, zəng elədim ona. Dedim ki, “sən dəli olmusan? Moskvada QKÇP ilə məşğuldurlar, bu gün, sabah Allah eləməsin girişərlər bizə. Sən bu yeni demokratik qüvvələrə niyə sataşırsan?” “Да, нет…”, “Да брось, слушай.” “Ölkə prezidenti var, sən kimsən…” Onda da Sabir Rüstəmxanlının başı…

– Hə, Sabir Rüstəmxanlının başını yarmışdılar, hə…

– Bir həftə “povyazka” ilə gəzdi, başıyarıq… (Gülür…)

– Referendumun nəticələrini saxlaşdıraraq, SSRİ-nin saxlanılmasının tərəfdarı olan Ayaz Mütəllibov Azərbaycan müstəqilliyini əldə edəndən sonra o kresloda necə oturdu?

– (Gülür…) Qəribə adamlar var. Referendumu saxtalaşdırmağa ehtiyac yox idi.

– Amma Ayaz müəllim, 97 faiz müstəqilliyin əleyhinə nəticə çıxmışdı.

– Bu indi köhnə qaydada, kim gəlib, kim gəlməyib məsələsi deyil, ancaq olsun 60 faiz lehinə səs vermişdi. Lap olsun 55 faiz.

– 50+1 deyirsiniz, yəni…

– Hə. Daha bütün millətə ləkə yaxmaq nəyə lazım idi. Bu bir. İkincisi, referendum formal bir tədbir idi. Moskvada Qorbaçovun timsalında hesab edirdilər ki, referendumun köməkliyi ilə SSRİ-də olan vəziyyəti ayırd eləyib, bir əndazəyə gətirmək olar. Görək xalq bizə nə qiymət verir? Xalqın etimadını doğrultmuşuq, ya yox? Məqsəd bu idi.

– Yəni deyirsiniz ki, referendumun nəticələrinə heç bir müdaxilə olmamışdı?

– Yox.

“Mütəllibovu rədd elədiniz, nə uddunuz?”

– Ayaz müəllim, daha bir sual var: “Rahim Qazıyev müdafiə naziri olanda Moskvada heç sizinlə əlaqə saxladımı?”

– Saxladı. Mən də ona dedim ki, “Ay başı bəlalı nazir. Sən də gəldin, düşdün bu zibilə…” (Gülür…)

– Moskvaya gələndə?

– Hə.

– Orada görüşdünüz?

– Hə, görüşdük.

– Maraqlıdır, nə müzakirə elədiniz?

– Görüşdük e… Amma bilirsən, indiyə qədər bunlar mənim təmiz olduğuma inanmırlar. Niyə inanmırsınız? Mən sənin adını çəkərəm, çəkinmədən öz fikrimi ifadə eləyərəm. Sən bunu niyə eləyirsən? Niyə girişmisən bu məsələyə? Mütəllibovu rədd elədiniz, nə uddun sən? Nə uddular?

– Onda Rahim Qazıyevin də rolu oldu?

– Əlbəttə. Rahim Qazıyev hətta bir dəfə Moskvada olan görüş zamanı mənə dedi ki, “Mən kitab yazmışam, bu tarixdir. Mən istəyirəm ki, bunu siz məndən eşidəsiniz, başqasından yox. Mən Yeltsinə bunu, bunu, bunu demişəm.” Eyni zamanda Yeltsinə deyib ki, “Mütəllibov səni “şizofrenik” adlandırır.” Qabağından yeməyən adama bu sözü demək olar? Yox. Beləliklə də Azərbaycanda hər şey alt-üst oldu.

– Yəni deyirsiniz ki…

– Rahim Qazıyev nəyi ilə fərəhlənir? Kimdir o Azərbaycan tarixində? Hamını başına yığıb, inandırmaq istəyir ki, “Он с собой что-то представляет. Кто он такой?” Bilirsiniz, AXCP-nin (AXC-ni nəzərdə tutulur) iyi indi də çıxmır binalardan, kabinetlərdən. Vallah. Nə bəd bir şeydir bu? Kimi dindirirsən AXCP-dən danışır. Bəsdir, 27 il keçib onun üstündən, bir özünüzdən danışın da… Pənah Hüseynov. Pənah Hüseynov kimdir ki? Kimdir Pənah Hüseynov?

– Ölkənin baş naziri olub.

– Olub baş nazir? Baş nazir olub, nə edib vəzifəsində? Nə edib bu adam? Başa düşmürəm bunu… Mənə pisliyi çatmayıb. Mən ona pislik də eləmək istəmirəm. Ancaq təvazökarlıqdan uzaqda olmaq olmaz axı. Pressa verir, filankəslər qulaq asırlar, hara getsə, “buyur-buyur”dur. Onda nə oldu? Bütün təqsirlər mənim boynumda sınmalıdır? “Mən Ayaz Mütəllibova dedim”, bu “дежурный” kəlmə də hər yanda gedir.

– Hamı da elə deyir…

– Daha Ayaz Mütəllibovdan soruşan yoxdur ki, bu adam səndən danışıb, bunu deyib, sənin xəbərin var, yoxsa yox? Mən deyim ki, “xəbərim yoxdur! Mən belə işlərlə məşğul deyildim.” Deyib-deyib də, cəhənnəmə desin.

– 4 iyun hadisələri zamanı Moskva sizə nə vəd etdi? Siz Bakıya prezident olaraq dönəcəyinizə ümid edirdinizmi? Ümumiyyətlə, 4 iyun hadisələrində sizin adınız hallanırdımı ki, gələcəksiniz?

– 4 iyun?

– Hə. 1993-cü il 4 iyun – Sürət Hüseynovla bağlı hadisələr zamanı.

– Yox.

– Ümumiyyətlə, o hadisədə olmamısınız?

– Yox, yox, yox… O ərəfədə bir gün mənə Gəncədən Araz Əlizadə zəng elədi.

– O hadisələr dövründə…

– Hə. Dedi ki, “Siz bura gəlməlisiniz…”

– Gəncəyə?

– Gəncəyə. Niyə? “Siz bura gəlib, Bakıya getməlisiniz”. Dedim, “Başın xarab olubdur sənin?” (Gülür…)

– Araz Əlizadə dedi bunu sizə?

– Hə.

– Adətən belə bir fikir hakimdir. O dövrdə də, elə indi də, söhbət əsnasında istər Nemət Pənahlı, Rahim Qazıyev, rəhmətlik Əbülfəz bəy də sağlığında onlardan soruşanda ki, onları günahlandıranda ki, “siz Heydər Əliyevi hakimiyyətə gətirdiniz”, deyirlər ki, “axı Ayaz Mütəllibov gəlirdi. Biz Ayaz Mütəllibovun qarşısını almaq üçün hakimiyyətə Heydər Əliyevi gətirdik”.

– Çox böyük hünər etmisiniz…

– Ona görə deyirəm. Siz Araz Əlizadənin sözü olmasın, Bakıya gəlirsinizmi? Elə bir fikir var idimi?

– Bu misalı mən sizin üçün dedim. Lazım deyil, qeybət olmasın, istəmirəm. Ancaq bu həqiqətdir. Gəlməlisən. Dedim ki, “sən bu qədər qeyri-ciddiliyə yol verməməlisən”. Dedim, “Ты знаешь на каком основании я оттуда ушел …” Mənə bu nə təklifdir?

– Əlikram Hümbətov Lənkəranda üsyan qaldıranda və Sürət Hüseynovla Rahim Qazıyev Əlikramın yanından sizinlə əlaqə saxlayıblarmı? O zaman məhz Əlikram hadisəsinin törədilməsi sizi iqtidara gətirmək üçün Rusiyanın siyasi planı olduğu deyilirdi. Bu doğrudurmu?

– Mənə Əlikram söhbətini Araz Əlizadə deyib, telefon bağlantısı vasitəsilə.

– Əlikramın yanından zəng eləyib?

– Hə.

– Araz Əlizadə də maşallah, həm Gəncədən zəng eləyib, həm Lənkərandan zəng eləyib… Heydər Əliyev demiş, “bunlar elə hər yerdə olublar…”

– Hə.

– Onda niyə zəng eləmişdi, Ayaz müəllim, nə deyirdi?

– Əlikram Hümbətov mənimlə danışdı, dedi ki, “nə var, nə yox? Nə edirsən? Biz sizi dəvət edirik. Gəlin biz tərəfə”.

– Yəni Lənkərana?

– Lənkərana. Mən də özüm-özümə deyirəm ki, “bu da vaxt tapdı. Gör telefonla mənə nələr danışır” (Gülür…). Dedim ki, “Lənkəranın tayı-bərabəri olmaz. Azərbaycanın təbiəti zəngindir. Allah qoysa gələndə, ziyarət eləyərik”. (Şəxsi telefonu zəng çalır…)

– Ayaz müəllim, cavab verin.

– (Danışır…) Hə, qardaş, salam. Sağ ol qardaş, sağ ol. Çox sağ ol. Qərəzli şeylərdir, qərəzli… Paxıllıq eləyirlər, paxıllıq… Fikir vermə, özünü incitmə. Deyirlər, desinlər. (Gülür…) Hə, yaxşı. Çox sağ ol, qardaş, çox sağ ol.

– Ayaz müəllim, kimdir?

– Ağamalı kimdir, Ağamalı?

– Fəzail Ağamalı?

– Hə. Deyir, sizin ünvanınıza axmağın sözlərini deyib.

– Fəzail Ağamalı deyib?

– Hə.

– Deputatdır…

– Hə. “Aldadıb bizi, nə edib…” Bilmirəm, mən onu niyə aldatmışam, kimdir ki o?

– Ana Vətən Partiyasının sədridir.

– Hə. Dedim, “deyib deyib də…”, “Yox, necə yəni?” İstədim deyəm ki, “2 vedrə alsınlar ona gələn il” (Gülür…)

– Fəzail Ağamalı nə deyib ki, sizin haqqınızda?

– Haradasa çıxışında deyib ki, “Ayaz Mütəllibov bizi aldadıb…” Nədə aldatmışam, heç bilmirəm.

– Yeri gəldi, soruşuram. Ümumiyyətlə, Fəzail Ağamalı ilə hər hansı münasibətləriniz varmı? Əvvəldən onu tanımısınızmı, yoxsa indi kənardan belə tanıyırsınız?

– Yox. Münasibətim olmayıb. Kənardan tanıyıram. Daim məni tənqid edən adamdır. Elə o idi deyən ki, “Ayaz Mütəllibova eks-prezidentlik düşmür”.

– Hə, həmişə qanunun müzakirələrində, o fikri deyib. …Bu iki sual çox maraqlıdır, sizin bu suallara verəcəyiniz cavab da mənim üçün maraqlıdır. Rəşad Əliyev yazır: “Hakimiyyətdə olduğu dönəmdə niyə naxçıvanlılardan xoşlanmırdı?”

– (Gülür…)

Naxçıvanlılar və ermənistanlılar…

ayaz04

– Onun hakimiyyəti dövründə əksər iri müəssisələrdən naxçıvanlılar rəhbər vəzifələrdən nə səbəbdən çıxarılırdı?

– Ata-babasıyla yalan, əvvəldən-axıracan böhtan və başqa ifadələr də yapışardı ona.

– Onun bütün bunlardan xəbəri var idimi, yoxsa ətrafının onun üçün yaratdığı provokasiya idi?

– Mən sizə deyim, provokasiyadan da böyükdür…

– Mən digər sualı da verim, əvvəlki sual açılsın.

– Hə.

– Mərdan Seyidbəyli də – Avropada yaşayan bir həmvətənimizdir. Soruşur ki, “Əvəz bəy, Ayaz müəllim ilk dəfə Azərbaycanda parlament seçkilərinin demokratik şəraitdə keçirilməsinə şərait yaratdı. Hərəkat nümayəndələrindən Sabir Rüstəmxanlını, Firudin Cəlilovu, İsa Qəmbəri, Tamerlan Qarayevi və s. vəzifəyə gətirdi. AXC ilə koalisiya da yaratmaq istəyirdi. Regionçuluq amilləri ona tamamilə yad idi…” Sanki yuxarıdakı suala cavab verir.

– Düppədüz…

– “…Naxçıvan və qərbi azərbaycanlıları tayfabaz, qohumbaz olduqlarına görə vəzifələrindən kənarlaşdırırdı. Milli islahatçı komandası var idi. O da məhv edildikdən sonra, hakimiyyətdə qalması inandırıcı görsənmirdi. Bir sözlə, xalqla açıq dialoq qura bilmədiyinə görə klanlar savaşında məğlub oldu…”

– Mən?

– Bəli. Bu naxçıvanlı, ermənistanlı məsələsi nə deməkdir?

– Demək, Naxçıvana gələk. Mən bütün məsul vəzifədə olduğum zamanda fəaliyyətimi Naxçıvana ziyarət etməkdən başlayırdım.

– Naxçıvana getmisiniz…

– Getmişəm e, dəfələrlə. Və demişəm də, “Mən Naxçıvana ona görə gedirəm ki, Naxçıvan bizdən ayrıdır. Azərbaycandan ora quru yol yoxdur.” Ona görə də bütün yaxşı fikirlərimiz bu regionla bağlı olmalı idi, halbuki ermənilər də bu işdən kənarda deyildilər. Erməni xətası Naxçıvan üçün də var.

– Yadınızdadır, Vəzirov “qoz-qoz” məsələsini deyirdi.

– (Gülür…) Hə…

– O söz bilirsinizmi, nədən irəli gəlib? Mən Naxçıvanı bir neçə nazirlə ziyarət etdim. Qarşımda bir məqsəd var idi ki, Naxçıvandan mer-meyvə, tərəvəz, başqa nemətlərdən də aparmaq olar. Ona görə də necə edək ki, bu sahəni inkişaf etdirək? Çünki bütün bu şirniyyatlar Naxçıvandan xaricə gedirdi. İndinin özündə də bilmirəm, necədir, ancaq o zaman tələbat çox yüksək idi. Belə olan halda biz əkinçilik üçün yeni torpaq sahələrini araşdırmalı idik.

– Orada bu sahəni inkişaf etdirirdiniz ki, xaricə – Türkiyə və İrana ixrac etmək mümkün olsun?

– Bəli, bəli. Buna da biz nail olduq. Xüsusi sərəncam qəbul olundu. Naxçıvan MR-in Nazirlər Sovetinin sərəncamı qəbul olundu. Hətta biz gedib Estoniyada kombayn axtarmışıq. Orada – Ordubad tərəflərdə daşlıq çoxdur. Gil qarışıq… Oranı təmizləmək üçün sən demə, Estoniyada xüsusi kombayn var, onu istehsal edirlər.

– Torpaqları təmizləmək üçün…

– Hə. Torpaqları təmizləmək üçün. Onu da biz gedib gördük. Sonra mən yerli sənaye naziri vəzifəsində işləyərkən, Sovet İttifaqının “qosplan”ında bir məsələni həll elədim. Böyük bir dəzgah aldım. 1 milyon dollar qiymətində.

– O da torpağı təmizləmək üçün idi?

– Yox. Mərmərdən “plitka”lar istehsal etmək mümkün idi. Naxçıvanda daş var, daş ehtiyatı yaxşıdır. Ona görə də mən bu məsələni Baybakovla həll etdim və pulu çatdırdım. Özüm də vaxtaşırı gedib, nəzarət eləyirdim. Və mən o sexi Heydər Əliyevə təhvil verdim. (Əli ilə “qayçı ilə açılış” işarəsini göstərir).

– Əliyev Naxçıvan Ali Məclisinin sədri vəzifəsində işləyəndə?

– Yox. Ondan əvvəl. Söhbət Sovet dövründən gedir.

– Hə, Sovet dövründən…

– O vaxtdan, bəli. Ona görə də Naxçıvanla mən ciddi məşğul olmuşam. Bir dəfə də bir vaqon adamla Heydər Əliyev bizi apardı ora.

(Telefon zəng çalır: – Да, ало… Все нормально, да все нормально. Просто много вопросов, хороших в том числе…. Да нет, нормально, нормально все. Хорошо. )

– Ayaz müəllim, tam hiss olunur ki, həyat yoldaşınızdır. Elə çox tez-tez nəzarət edir sizi? Siz də qorxursunuz?

– Yox. Niyə qorxuram ki…

– Ümumiyyətlə, cavanlıqda necə, qorxmusunuz?

– Yox, hörmət eləmişəm. Hər zaman hörmət eləmişəm.

– (Gülür…) Təbii ki… Buyurun, Naxçıvandan danışırdıq.

– Hə. Ona görə də bu sözlər mənə yaraşmaz. Mənim yerlibazlığa aidiyyatım yoxdur. “Ayaz Mütəllibov naxçıvanlıları işdən çıxarıb…” Rəhmətlik Afiyəddin Cəlilovla günlərin bir günündə Sədərəkə getdik. Ermənilər Sədərəki topa tutmuşdular. Gəldik Sədərəkə, zal doludur. Qışqır-bağır… “Ay camaat, nə olub?”, “Bizi Sədərəkdən atəşə tutublar.” “Vinzavod” var idi, oradan… Dedim, “həlak olan var?”, dedilər, yox. Dedim, “Şükür Allaha, yoxdur da… Daha niyə həyəcanlanırsınız? Lazım deyil bu səs-küy, tədbir görərik. Daha sonra istəyiniz nədir?”: “Biz qəsəbə yox, rayon olmaq istəyirik.” Dərhal əmr verdim, “sabahdan etibarən Sədərək rayonu “işə salınır”… Daha nə istəyirsiniz?” (Gülür…)

– Hə, deməli, Sədərəkə siz rayon statusu vermisiniz?

– Hə. Belə münasibətlərim olub. Rayonlarda mənim xalqla ünsiyyətim yaxşı olub. Ümumiyyətlə, mənə hörmət ediblər, eşidiblər, inanıblar. Mən də öz növbəmdə çalışırdım etimadlarını doğruldum.

– Ayaz müəllim, ümumiyyətlə, sizə də Azərbaycan siyasi analitikləri zaman-zaman “Bakı klanı” deyib. Bakı klanının zaman-zaman sizin ətrafınızda cəmləşməsi belə bir fikir yaradıb.

– Bu tamamilə boş fikirdir, çünki Bakı klanı Ağa Nəsirovun timsalında…

– “Qardaşlıq” cəmiyyətini nəzərdə tutursunuz?

– Yox. Bakı Kəndlər Birliyi.

– Nəsir Ağayev?

– Hə, Nəsir Ağayev mənim istefaya getməyimin təşəbbüskarlarından biridir.

– Niyə? Nəsir Ağayev hərəkatçı idi, Cəbhəçi idi.

– Hə, Cəbhəçi idi.

– Mənim yadımdadır, o zamanlar sizin də bəzi bəyanatlarınız var idi – “Бакинцы особый нация!” kimi bir şey…

– Yox.

– Bu mənaya gələn bir şey…

– Yox. Mən həmişə demişəm ki, Bakı, Gəncə, Sumqayıt, başqa bölgələr – Şirvan və s. kimi söz-söhbətləri qurtarın! Olmaz! Mənə şamaxılılar bəzi halda irad tuturlar ki, bu adam biz şamaxılılara nə edib e? Mən bir dəfə onlardan birinə – Bakıdan cavan oğlan idi – özüm cavab verdim, mən sizin üçün nə etməliyəm? Tərbiyə etməliyəm? Köməklik etməliyəm ki, bazarlıq edəsən? Nə? Fikrin nədir? Bu nə söhbətdir? Hə, belə söhbətlər də var. “Bizə nə edib?” Deyirəm, “Mən millətin atası vəzifəsindəyəm. Sən bunu indiyənə qədər duymursan. Mən Şamaxıya gələrəm, ancaq… (əli ilə uzaqları göstərir) …etapları keçəndən sonra… İşlər həll olunandan sonra”…Deməsinlər ki, bu da bizim prezidentimiz!

ayaz01

– Ayaz müəllim, siz özünüz Şamaxı əsillisiniz? Mən heç onu bilmirdim.

– Bəli, Şamaxıdan, Sarıtorpaqdanıq…

– Mən sizi bakılı bilirdim, ona görə soruşdum.

– Yox, Şamaxıdanam.

– Sarıtorpaq kəndindən?

– Yox. Sarıtorpaq deyilən yer var.

– Heç kəndinizə getmisinizmi?

– Yox, olmamışam.

– Ümumiyyətlə, olmamısınız?

– Olmamışam.

– Yoxsa, son illərdə olmamısınız?

– Ümumiyyətlə…

– Niyə getməmisiniz, sizin üçün maraqlı deyil?

– Yoldaşımın vəziyyəti çox pisdir, ona görə onu da apara bilmirəm.

– Azərbaycan müxalifəti ilə münasibətləriniz zaman-zaman heç də pis olmayıb.

– Mən həmişə…

– Üzr istəyirəm, mən müsahibələrin çoxunda müxalifət nümayəndələrindən eşitmişəm ki, deyiblər “getdik Ayaz Mütəllibovun yanına, Ayaz Mütəllibovla görüşdük…” Mən həmişə sual vermişəm ki, “siz Ayaz Mütəllibovla bu qədər rahat görüşə bilirdinizsə…”

– Mənim qapım onların üzünə açıq idi. Gəlirdilər, ən çox gələn də Rahim Qazıyev idi. Elçibəylə də hələ prezident seçilməmişdən qabaq bir dəfə görüşdük. Onlar da bilirdilər ki, AXC-nin qeydiyyata alınmasının səbəbkarı mən idim.

– Siz qeydə almısınız?…

– Mən… Yox, mən Vəzirova təklifimi vermişəm, Vəzirov da Polyaniçkoya deyib, o da məndən xahiş elədi, mən də qol çəkdim. 15 nəfər o tərəfdən, bir nəfər də mən. Bir balaca zarafat da elədim ki, “15 nəfərlə bir nəfərin mütənasibliyi bir balaca şübhəli gəlir… Siz 15 nəfər, mən də tək. Yəni mənim belə gücüm var?” Zarafata saldıq. Ancaq bu həqiqət olub. Mən kontrolda – nəzarətdə saxlamışam.

– Cəbhəni?

– Cəbhəni. Həmişə. Məsələn, xaricdən kimsə nəsə etmək istəsəydi, mən də öz sözümü deməli idim. Düşmən mövqeyində olmamışam. Sadəcə olaraq bunların da o qədər təcrübəsi yox idi.

– Maraqlı bir şey dediniz. Cəbhənin qeydiyyata alınması məsələsini Polyaniçko sizə təklif edib?

– Bəli.

– Cəbhənin yaradılmasında sizin rolunuz olmayıb ki?

– Cəbhənin yaradılmasında?

– Bəli.

– Yox.

– 1989-cu il iyulun 16-da?

– Yox.

– Çünki Polyaniçkonun AXC-ni qeydiyyata alma məsələsini təklif etməsi mənə çox maraqlı gəldi.

– Kağız gətirdilər, müraciəti ora göndərdik. Mən dedim ki, “siz gedin, rəsmi qaydada müraciətinizi edin və mən də Mərkəzi Komitəyə öz fikrimi deyərəm…” Və belə də oldu. Göndərdilər, orada da götür-qoy elədilər. Günlərin bir günü də Polyaniçko məni ziyarət elədi: “Аяз Ниязович, вот они здесь, надо зарегистрировать”. Orada vacib bir bənd də var idi ki, “Азербайджанская организация Халг Джебхеси обьязуется не покущатся на конституционную власть.” Hüquqi nöqteyi-nəzərindən onu əsas tutaraq bunların hamısını “basmaq” olardı.

– Hə, burada bəziləri deyir. Mən indi o sualları vermədim. Amma burada çox maraqlı məqamları siz də dediniz.

– Aha…


Yeni xəbərlər

Reklam

Reklam