Roman Qureviç: “Ermənistan liderləri artıq başa düşürlər ki, Qarabağ məsələsi həll olunub və inteqrasiya qaçılmazdır”

Vadim Dubnov: “Paşinyan anlayır ki, prosesi Azərbaycan bayrağı altında müzakirə etməli olacaqlar”

Yenixeber.org: Erməni nəşri “Hraparak” yazır ki, martın 10-da Ermənistanın Baş naziri Nikol Paşinyan Qarabağ separatçılarının lideri Arayik Arutyunyanla görüşüb. Həmin gün Xankəndiyə qayıdan Arutyunyan ətrafdakılara “Paşinyanla görüşün çətin olduğunu” deyib.

“Paşinyan Bakının nöqteyi-nəzərini təkrarladı ki, Qarabağ Azərbaycana inteqrasiya olunmalı və qarabağlılar azərbaycanlılarla dil tapmalıdır, çünki başqa alternativ yoxdur, yoxsa bu, müharibə və 120 minlik Qarabağ xalqının dağıdılması ilə nəticələnəcək. Paşinyan onu əmin edib ki, beynəlxalq ictimaiyyət Azərbaycanın tərkibində ermənilərə müəyyən status vəd edib. Arayik Arutyunyan ağır əhval-ruhiyyə və pis təəssüratlarla Qarabağa qayıdıb və yaxın çevrədə daha Prezident postunda qalmaq istəmədiyini bildirib”, - deyə “Hraparak” yazır.

Nəşr onu da xatırladır ki, bundan əvvəl Arutyunyan “Qarabağ qanunvericiliyinə” “prezidentlik müddəti” bitməmiş hakimiyyətin başqa şəxsə keçməsinə imkan verən düzəliş təşəbbüsü ilə çıxış edib.

Erməni qəzetinin mənbələrinə görə, belə çıxır ki, Paşinyan gələcəyin qaçılmaz reallıqlarını yaxşı bilir - baxmayaraq ki, ictimai sahədə bu siyasətçi tez-tez tələsir, bəzən həm Ermənistan-Azərbaycan münasibətləri, həm də Qarabağla bağlı demək olar ki, bir-birinə zidd bəyanatlar verir. Ola bilsin ki, o, bunu etməyə məcburdur, yol boyu Xankəndidəki separatçı elitanı Bakının şərtlərini yerinə yetirməyə inandırmağa çalışır.

Amma bir məsələ də var ki, Qarabağ ermənilərinin özlərinin (yeri gəlmişkən, Azərbaycan tərəfinin müşahidələrinə görə, hazırda regionda 40 mindən çox olmayan) iradəsi varmı? Qarabağ erməniləri reallığı həzm etməyə, beynəlxalq normalarla razılaşmağa, Azərbaycan cəmiyyətinə dinc inteqrasiya haqqında qərar verməyə hazırdırlarmı?

Rusiya faktorunu da unutmaq olmaz. Bəli, Moskvanın göndərdiyi Ruben Vardanyan Bakının tələbi ilə hakimiyyətdən uzaqlaşdırılsa da, hələ də Qarabağdadır. Və Rusiyanın “sülhməramlı” kontingenti (RSK) orada qalır, məsələn, 2 ildən artıqdır ki, bu zonada qanunsuz erməni silahlı birləşmələrinin olmasına göz yumur.

Azərbaycan bütün bunların öhdəsindən sülh yolu ilə gələ biləcəkmi? Və nə qədər zaman müddətinə? Məsələ budur.

Mövzunu tanınmış xarici ekspertlərlə müzakirə etmişik.

İsrailli politoloq Roman Qureviç:

“Son vaxtlar Azərbaycanın Qarabağ bölgəsində baş verən hər şeyi müqayisə etməyə dəyər. Azərbaycan, Ermənistan və hazırda ermənilərin yaşadığı Azərbaycanın Qarabağ bölgəsi kimi qüvvələr üçbucağı mövcuddur. Bu üç qüvvə əsasən vəziyyətə təsir edir. Bundan əlavə, beynəlxalq qüvvələr və baş verənlərdə ən fəal rol oynamış və oynamağa çalışan Rusiya da var. Onun burada öz maraqları var.

Məsələn, Rusiya istərdi ki, Naxçıvana yol açıq olsun, eyni zamanda onu FSB-nin nəzarətində saxlasın. O, Qarabağdakı yataqlarla maraqlanır və ümumiyyətlə, hər bir imperiyada olduğu kimi, münaqişənin davam etməsini istərdi, çünki sistem nə qədər ki, tarazlıqdadır, güclü oyunçulara ehtiyac var.

Yenə də münaqişənin həllini əldən vermiş Avropa var, lakin indi o, hər cür yolla regiona ayaq basmağa çalışır.

Bir müddət əvvəl Vardanyan Moskvadan göndərilib və mənə elə gəlir ki, bu, onun maraqlarını həyata keçirmək üçün təyinat olub. Onun zahiri görünüşü vəziyyəti xeyli mürəkkəbləşdirdi, çünki o, Qarabağ ermənilərinin mümkün inteqrasiyası prosesinə müdaxilə etməyə başladı və separatçı əhval-ruhiyyəni dəstəkləyərək münaqişənin sönməməsi üçün dəqiq bir xətt tutdu. Təbii ki, bu, tam hərbi qələbədən sonra sülhə can atan Bakını sevindirə bilməzdi.

Və güman etsək ki, bütün məsələləri həll etmək və Qarabağ ermənilərinin Azərbaycanın həyatına daha dolğun inteqrasiyasına töhfə vermək üçün Bakı ilə İrəvan arasında gizli danışıqlar aparılıb, onda Vardanyanın meydana çıxması ən azı buna kömək etməyib. Bakı belə bir amili aradan qaldırmaq üçün hər şeyi etdi və bu addımlar uğur qazandı.

Maraqlıdır ki, bildiyim qədər, bu prosesdə Nikol Paşinyan da öz töhfəsini verib. O, həm də Vardanyandan qurtulduğuna sevinirdi, çünki bir tərəfdən Ermənistanın özünün normal həyatı bahasına separatizm qızışdırılırdı, üstəlik, Paşinyan da arxasındakı qüvvələrdən istifadə edəcəyindən qorxurdu. Yəni, Vardanyanın Qarabağa təyinatı onun erməni siyasətini tanıtması üçün tramplin kimi istifadə olunur.

Ermənistan cəmiyyətində Vardanyanın gəlişi ilə indi baş verənlərə reaksiya çox fərqli idi. Vardanyanın mübarizənin simvolu olduğunu, onun beynəlxalq əlaqələri olan bir şəxs olduğunu deyən ermənilər var və o, Qarabağda ermənilərin mübarizəsini canlandıra bilərdi. Eyni adamlar Paşinyanın Qarabağı tamamilə “təslim etmək” üçün hakimiyyətə gətirildiyini deyirlər.

Amma rasional baxımdan Paşinyanın hərəkətləri daha çox hakimiyyəti saxlamaq və ölkəsinin qayğısına qalmaq məqsədi daşıyır. Çünki o, praqmatik siyasətçi kimi başa düşür ki, separatçı əhval-ruhiyyəyə dəstək yeni münaqişə ocağına gətirib çıxara bilər. Bundan sonra Ermənistanın başına nə gələcək, tamamilə göz qabağındadır. Paşinyan isə əlində olanı saxlamağa çalışır.

Düşünürəm ki, o, Azərbaycanla münasibətlərin normallaşdırılması və Üçtərəfli Bəyanatdakı razılaşmaların həyata keçirilməsi zərurətini anlayır, çünki bu, ağır iqtisadi vəziyyətdə olan və heç bir halda Azərbaycana qarşı müqavimət göstərə bilməyəcək Ermənistan xalqının maraqlarına uyğundur.

Artıq hamı 2025-ci ildən sonra, regionda Rusiya sülhməramlılarının ilk səlahiyyət müddəti başa çatdıqdan sonra nə baş verəcəyini qabaqcadan görməlidir. İkinci müddətə Qarabağda qalacaqlar? Yoxsa, məsələn, Avropadan beynəlxalq qüvvələr meydana çıxacaq? Şayiələr fərqlidir. Və həqiqətən də hadisələrə baxsanız, indi Rusiyanın Ukraynada çox ciddi problemləri var və sülhməramlıların Qarabağda təsiri il yarım əvvəlki kimi deyil.

Bundan əlavə, nəzərə almaq çox vacibdir ki, Aİ Azərbaycanla tərəfdaşlıq münasibətləri qurmağa çalışır və Avropanın ən nüfuzlu liderləri onu etibarlı tərəfdaş adlandırırlar. Bakı Aİ-yə qaz və “yaşıl enerji” tədarükü üzərində işləyir.

RSK-nın nəzarətində olan və bu yolla nəyin daşındığı bəlli olmayan Laçın yolunun qeyri-şəffaflığı - istər mədən, istərsə də ərzaq məhsulları, prosesə çox mane olur. Mən Qarabağın erməni sakinlərinin çoxmillətli, tolerant ölkə olan Azərbaycanın normal reallıqlarına tədricən inteqrasiyasını yeni hərbi münaqişəyə alternativ hesab edirəm.

Arayik Arutyunyan niyə “prezident” kreslosunu tez bir zamanda başqasına ötürməyə çalışır? Görünür, o, prosesin hara getdiyini anlayır və hesab edir ki, separatçı əhval-ruhiyyə uduzur, Qarabağ məsələsi həll olunub, inteqrasiya qaçılmazdır. Və o, bu hadisənin baş verdiyi lider kimi tarixə düşmək istəmir. Mənə elə gəlir.

Qlobal mənada Qarabağda münaqişə başa çatıb. Bu və ya digər istiqamətdə dalğalanmalar, cüzi sapmalar olacaq, lakin sistem tədricən sabitlik vəziyyətinə daxil olur və buna beynəlxalq hüquq əsasında, Azərbaycanın suveren sərhədləri daxilində nail olmaq lazımdır”.

Rusiyalı siyasi analitik, postsovet məkanı üzrə ekspert, “Azadlıq” radiosunun jurnalisti Vadim Dubnov:

“Mən “Hraparak” qəzetinin bu mənbələrini o qədər də etibarlı hesab etmirəm. Çünki mən bu versiyanı eşitmişəm, amma bunun belə ola biləcəyinə tam əmin deyiləm - deyilənlər olduqca məntiqli görünsə də.

Bəli, düşünürəm ki, bu mənada əhval-ruhiyyən təxminən eynidir. İnanıram ki, Paşinyan həqiqətən də bunun məhz reallıq olmasından irəli gəldiyini başa düşür ki, ümumiyyətlə, Qarabağın Azərbaycanın tərkib hissəsi olmasını və bu inteqrasiya formatını gec-tez Azərbaycan hökumətinin bayrağı altında müzakirə etməli olacaqlarını başa düşür. Düşünürəm ki, o, bunu yaxşı başa düşür.

Paşinyan üçün əsas məsələ bu prosesi tam başa düşmək və bu məsələ ilə bağlı şərti sülh konfransına gəlmək üçün vaxt lazımdır. Həmçinin bu aksiyanın əsas aktorları ilə, ilk növbədə, bu məsələyə müəyyən vahid yanaşmanı müzakirə etmək lazım olan Rusiya ilə münasibətlərin formatı da elə də sadə deyil. Ona görə də bunun nə qədər vaxt aparacağını təxmin etmək çox çətindir.

Amma hesab edirəm ki, prinsipcə, bu düz xəttə dönüş artıq baş verib. Məsələ finişin nə qədər davam edəcəyindədir – bu proses isə həqiqətən də proqnozlaşdırıla bilməz”.(AYNA)