Əmanətlərin 12 faizlə alınıb, kreditin 25 faizlə verilməsinin səbəbləri; iqtisadçı: “Xarici maliyyə institutlarının, korporasiyaların  ölkəyə buraxılması lazımdır”

“Kredit faizlərinin yüksək olması son nəticədə kiçik və  orta sahibkarlığın inkişaf etdirilməsi istiqamətində strategiya ortaya qoyan hökumətin planlarına da neqativ təsir göstərir”

Yenixeber.org: Millət vəkili Vahid Əhmədov növbəti dəfə bankların kredit siyasətini tənqid edib. O, İctimai Televiziyada yayımlanan “Diqqət Mərkəzi-Yekun” verilişində çıxışı zamanı bankların krediti yüksək faizlə verdiyinə diqqət çəkib. Deputat “Necə olur ki, bank əmanəti 12 faizlə alır, lakin 25 faizlə kredit verir?” deyə məsələ qaldırıb və bildirib ki, banklar vəsaiti ilk növbədə insanların qoyduğu əmanətlərdən cəlb edir: “İkincisi, xarici maliyyə institutlarından, üçüncüsü isə Mərkəzi Bankın mərkəzləşdirilmiş kreditindən vəsait cəlb edirlər. Cəlb olunan vəsaitlərin 80-85 faizi faktiki olaraq insanların əmanətləridir.

Bəs necə olur ki, bank məndən 12 faizlə əmanət götürür, sonra həmin pulu 25 faizlə qaytarır? Bankın xərci 3-4 faiz olar, 15-20 faiz ola bilməz axı. Bank sistemindəki bu suallar həllini tapmalıdır”.

Banklar Assosiasiyasının nümayəndəsi Sahib Daşdəmirov isə hər bir özəl bankın öz strategiyası olduğunu qeyd edib:“Nəyə görə bu gün bank sistemində yüksək faizləri götürürsünüz? Məsələn, Sahibkarlığa Yardım Fondu illik 6 faizlə, İpoteka Fondu 8 faizlə kredit verir. Hazırda bizdə banklarda boş vəsait formalaşır. O boş vəsait isə artıq orta və kiçik sahibkarlığa ayrılmış vəsaitdən istifadə olunacaq. Yaxın günlərdə bu barədə açıqlama da veriləcək. Bizim faiz siyasətimiz bazara uyğun tənzimlənir”.

Sözügedən məsələyə iqtisadçı  ekspertlər də münasibət bildirərək, kredit faizləri ilə bağlı durumun problemli olduğunu etiraf etdilər.

İqtisadçı ekspert Rəşad Həsənov da hesab edir ki, kredit faizləri ilə bağlı vəziyyət qənaətbəxş deyil: “Burada kifayət qədər ciddi problemlər var. Kredit faizləri yüksəkdir, banklar kreditləşmədən çəkinirlər. Real sektorda da risklər yüksəkdir. Bu rəqəmləri 2015-ci illə müqayisə etsək görərik ki, bankların kredit portfeli 25 milyard manatdan 13 milyard manata qədər azalıb. Təxminən 47-48 faiz kredit portfelində azalma müşahidə olunur. Bu situasiyada digər problemlərdən biri də kredit faizlərinin yüksək olmasıdır. Çünki kredit faizlərinin yüksək olması son nəticədə kiçik və  orta sahibkarlığın inkişaf etdirilməsi istiqamətində strategiya ortaya qoyan hökumətin planlarına da neqativ təsir göstərir. Çünki maliyyə çıxış imkanlarını məhdudlaşdırır”.

İqtisadçının sözlərinə görə,  səbəblər birmənalı deyil, burada müxtəlif səbəblər var: “Birinci səbəb odur ki, Azərbaycanda maliyyə bazarında və bank sektorunda liberallaşma kifayət qədər deyil, hazırkı bazar iştirakçılarının bir çoxu hansısa formada bir-biri ilə əlaqəlidir. Onlar çox asanlıqla bazarda dominantlıq nümayiş etdirə bilirlər və faizləri diqtə edirlər. Xüsusilə də alternativ maliyyə institutlarının inkişaf etməməsi bankların bu sektorda faizləri diqtə etməsi üçün ən böyük imkanlardan biri hesab olunur. Düşünürəm ki, bazarın liberallaşdırılmasına ehtiyac var və bu məqsədlə xarici maliyyə institutlarının, korporasiyaların  ölkəyə buraxılması lazımdır, onların fəaliyyəti üçün şərait yaratmaq lazımdır. O zaman rəqabət faizləri aşağı çəkəcək. Dünya praktikasında da bu amil öz təsirini göstərib”.

R.Həsənov vurğuladı ki, Azərbaycanda xüsusilə 2015-ci ildən sonra risklər yüksəlib və banklar nisbətən aşağı riskli biznes layihələrinə vəsait yönəltməyə çalışırlar: “Bu kimi biznes layihələrinin də sayı azdır və buna görə də bankların mənfəət norması kifayət qədər aşağı düşüb. Banklar nisbətən sığortalı kredit siyasəti həyata keçirməyə çalışırlar. Digər bir məsələ odur ki, bankların hazırda maliyyə mənbələrinə çıxış imkanları da məhduddur. Bu özünü daha çox mərkəzləşmiş kreditlərdə göstərir. Burada müxtəlif səbəblər var. Səbəblərdən biri odur ki, banklar götürdükləri vəsaitləri yerləşdirə bilmirlər. Bu səbəbdən də vəsait cəlb etməkdə maraqlı deyillər. İkinci səbəb isə ondan ibarətdir ki, banklar daha genişləndirilmiş kredit siyasəti həyata keçirərkən belə mərkəzləşmiş kreditlərdən kifayət qədər yararlana bilmirlər, cəlb etdikləri vəsaitlərin faizləri yüksək idi”.

İqtisadçının fikrincə, digər bir səbəb isə inflyasiya səviyyəsinin yüksək olmasıdır: “Bu amil də kredit faizləri müəyyənləşdirilərkən əsas götürülür. Ümumi problem isə odur ki, bazarda rəqabət imkanları zəifdir və bu da kredit faizlərinin aşağı düşməsini əngəlləyən əsas məqamdır.  Qeyd edək ki, bankların əsas problemlərindən biri də əmanətlərin həcminin artması fonunda yüksək gəlirli biznes layihələrinə kredit ayıra bilməmələridir. Belə olan halda son çarə yüksək faizli istehlak kreditləridir ki, bu özü də banklar üçün sərfəli deyil və risk faktoru böyükdür. Kredit faizinin böyük hissəsi əmanət faizi, işçi, filialların saxlanılması və digər xərclərdir. Bankirlərin dili ilə desək, 1 nəfərə 1 milyon manat borc vermək, bu pulu 1000 nəfərə bölərək kredit verməkdən daha gəlirlidir. Lakin real sektorun yetərincə inkişaf etməməsi kommersiya banklarını bu addımı atmağa məcbur edir. Çünki son dövrlərdə əmanət qoyuluşlarının, xüsusən də milli valyutada qoyulan əmanətlərin həcmində ciddi artım var”.

Əhalinin yerli valyutada olan əmanətlərə marağı artıb. Fiziki şəxslər tərəfindən ölkədə fəaliyyət göstərən kommersiya banklarına yerləşdirilən əmanətlərin həcmi 1 may 2019-cu il tarixinə 8 mlrd. 715 mln. manat təşkil edib.

Bu, 1 aprel tarixi ilə müqayisədə 4,5 faiz , ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə isə 10,6 faiz  çoxdur. Fiziki şəxslər tərəfindən yerləşdirilən əmanətlərin 3 mlrd. 621 mln. manatını milli valyutada olan əmanətlər, 5 mlrd. 93,9 mln. manatını xarici valyutada olan əmanətlər təşkil edib.

Ay ərzində yerli valyutada yerləşdirilən əmanətlərin həcmi 9,8 faiz , xarici valyutada yerləşdirilən əmanətlərin həcmi 1,04 faiz  artıb. Bütün bunlar isə o deməkdir ki, banklar həmin əmanətlər üzrə faizləri ödəyə bilmək üçün potensial kredit portfelində faizləri yüksəltməli olurlar.(müsavat)

Nərgiz LİFTİYEVA