Yenixeber.org: KQB əməkdaşının şəxsi həyatındakı problemlər Soyuq müharibə dövründə Sovet İttifaqı üçün ən böyük casus qalmaqalına çevrildi və 1971-ci ilin sentyabrında Böyük Britaniyadan 105 diplomatın qovulması ilə nəticələndi. Bu hadisələrdən sonra Moskva nə agentura şəbəkəsini bərpa edə bildi, nə də fərarini məsuliyyətə cəlb etməyi bacardı. Lyalin əhvalatı bütün qərb mətbuatında gündəm olarkən, SSRİ-də səssiz ötüşdü.

Uzun müddət belə hesab edilirdi ki, 34 yaşlı KQB zabiti Oleq Lyalin sükan arxasında sərxoş tutulandan sonra  şəxsi toxunulmazlığı müqabilində SSRİ-nin casus şəbəkəsini və diversiya planlarını Böyük Britaniyaya açıqlayıb. Amma 60-70-ci illərdə sıx əməkdaşlıq edən FBI, CIA və MI5-in 2018-ci ildə açılmış arxiv sənədləri göstərir ki, sovet agentura şəbəkəsinə qarşı əməliyyat bir neçə il hazırlanıb və əsaslı planlaşdırılıb. Lakin məhz Lyalinin - o, artıq bir neçə ay idi ki, ikili agent idi - sərxoş hoqqabazlığı əməliyyatı vaxtından əvvəl başlamağa vadar etdi. 

Lyalinin ələ verdiyi sovet vətəndaşları arasında sovet səfirliyinin, ticarət nümayəndəliyinin, İnturistin, Moskva xalq bankının London filialının, Soveksportfilmin, Aeroflotun və bir sıra ticarət şirkətlərinin əməkdaşları vardı. 

                                             Mister Lyalin

“Sənin mənimlə belə danışmaq ixtiyarın yoxdur, sənin mənə toxunmaq ixtiyarın yoxdur, mən KQB zabitiyəm”,  - sərxoş Lyalin polis maşınında qışqırır, onu həbs edən polisi ayaqları ilə itələyirdi. 

Sonradan BBC reportyorlarına danışan polis Çarlz Şirer həmin vaxt həbs etdiyi növbəti adamın sözlərinə əhəmiyyət vermədi. Bir neçə gündən sonra sovet kəşfiyyatçısının şəkli və adı bütün qəzetlərdə yayıldı, çıxardığı hoqqa isə beynəlxalq qalmaqala çevrildi. 

Lyalin 1937-ci ildə Stavropolda anadan olub. Ticarət donanması mütəxəssisləri hazırlayan Odessa dəniz akademiyasına 1954-cü ildə daxil olub. Üç il sonra KQB onunla əlaqə saxlayıb. Sonrakı illər ərzində idarəyə Odessa limanındakı qərbli dənizçilər və qaçaqmalçılar haqqında məlumat verib.

KQB-də Lyalinin fəaliyyətindən razı idilər və tezliklə bu xüsusi xidmət idarəsinə qoşulmağı təklif etdilər. Amma əvvəlcə ən qapalı təhsil müəssisələrindən birinə, çekistlərin daxili yazışmalarda 101-ci adlandırdıqları Ali kəşfiyyat məktəbinə göndərdilər. Vladimir Putin də, “Anna Çapman işi”nin bəzi fiqurantları da buranı bitiriblər. 

Daha sonra Lyalin KQB-nin əks-kəşfiyyat əməliyyatlarına və ideoloji diversiyalarla mübarizəyə məsul Beşinci baş idarəsində işləmək üçün hazırlıq kursu keçib. Oleqə partizan taktikasını, radiokommunikasiyaları, paraşütdən tullanmağı və partlayıcı maddələrlə işləməyi öyrədiblər. 

Onu 1960-cı illərdə sovet ticarət nümayəndəliyinin işçisi adı altında Londona göndəriblər. Sovet agenti sonrakı 10 ili Böyük Britaniyada keçirib. Formal olaraq ticarət nümayəndəliyinin sıravi əməkdaşı olan Lyalin desant çıxarmaq üçün uyğun ucqar ərazilərin landşaftı barədə informasiya toplayıb, ehtiyac yarandıqda “fəallaşdırılan” agent və xəbərçilər tovlayıb. Bütün bu müddət ərzində arvadı Rusiyada qalıb. 

Sonralar ingilis əks-kəşfiyyatçılarına dediyinə görə, sovet xüsusi xidmət orqanları Böyük Britaniyada siyasi böhrana səbəb olacaq vəziyyət yaratmaq istəyirdilər. Lyalinin iddialarına əsasən, KQB-nin planlarında Şotlandiyanın cənub hissəsində yerləşən Holi Lox gölünün suyunun radioaktiv maddələrlə zəhərlənməsi varmış. Həmin vaxt burada ABŞ donanmasının bazası yerləşirdi, radiasiya isə təkcə dənizi deyil, qrunt suları vasitəsilə sahildəki içməli su mənbələrini də çirkləndirməli idi. Amma həmin plan həyata keçirilmədi. 

                                     İkili agent

Lyalinin Britaniya xüsusi xidmət orqanları ilə əməkdaşlığa getməsinin səbəbi barədə bir neçə versiya mövcuddur. Amma bütün mənbələr bir şeydə həmrəydirlər: ticarət nümayəndəliyinin sədrinin arvadı İrina Teplyakova ilə sevgi romanı əsas səbəb idi. 

Lyalin əhvalatı mətbuata düşəndə, jurnalistlər əmin idilər ki, zabit sərxoş vəziyyətdə saxlanılandan sonra sovet agentləri barədə məlumat verib. 

Sovet mətbuatında qalmaqal işıqlandırılmırdı, amma 90-cı illərin ortalarının nadir yazılarında deyilirdi ki, Lyalinin öz müdirinin arvadı ilə romanından xəbərdar olan MI5 agentləri onu şantaj yolu ilə 1971-ci ilin mayından Britaniya əks-kəşfiyyatı ilə əməkdaşlığa məcbur ediblər. Lyalinin sirrini KQB-yə və Rusiyadakı arvadına açmaqla təhdid edən ingilislər bir neçə ay ərzində ondan informasiya alırlar. Daha bir versiyaya görə, Teplyakova da Britaniya əks-kəşfiyyatının ələ alınmış agenti imiş. 

MI5 və FBI arxivlərində isə deyilir ki, öz işindən və nikahından məyus olan Lyalin özü 1971-ci ilin yazında britaniyalılarla əlaqəyə çıxıb. Moskvanın planları barədə informasiya müqabilində özü üçün toxunulmazlıq və sığınacaq istəyib. 

Qərb mətbuatının “supercasus” haqda başlıqlarına baxmayaraq, Amerika və Britaniya xüsusi xidmət orqanları onun haqqında yüksək fikirdə deyildilər. KQB-də 10 il ərzində kapitan rütbəsindən yuxarı qalxmadı və ona xüsusi mühüm işlər də tapşırılmadı. 

Lyalinin həbsindən dərhal sonra sovet ticarət nümayəndəliyi 50 funt girov ödədi, amma o, bir neçə gün sonra baş tutacaq məhkəməyə qədər KQB-nin nəzarətindən itdi. İzaholunmaz səbəblərdən Lyalin polis şöbəsindən müşayiətsiz və ya mühafizəsiz getdi. Evdə bütün əşyalarını topladı və MI5 ilə əlaqə saxladı. Teplyakovanı da düşərgəsini dəyişmək üçün çox dilə tutmaq lazım gəlmədi. 

Üç həftə sonra Britaniya XİN sovetin 105 rəsmi nümayəndəsinin qovulduğunu elan etdi. SSRİ buna nisbətən mülayim cavab verdi: Britaniyanın 18 diplomatını qovdu. 

Sovet əks-kəşfiyyatının keçmiş rəisi Oleq Kaluqin öz memuarlarında yazır ki, insidentdən xeyli qəzəblənmiş KQB rəisi Yuri Andropov az sonra Lyalinin öldürülməsi haqda şəxsən göstəriş verib. Amma agentlər onu tapa bilmədilər - Lyalinə də, Teplyakovaya da yeni sənədlər verdilər və bəzi məlumatlar görə, zahiri görünüşlərini dəyişdilər. 

Lyalindən xeyli əvvəl

Britaniya xüsusi xidmət orqanlarındakı məxfi mənbənin şahidliyinə əsasən, ölkədəki sovet agentura şəbəkəsinə qarşı əməliyyat Lyalinin MI5 qapısında peyda olunmasından xeyli əvvəl hazırlanıb və ətraflı planlaşdırılıb. Əks-kəşfiyyat daxilində əməliyyata “FOOT” adı verilib. Bu informasiyanı sonralar FBI-ın milli kəşfiyyat şöbəsinin başçısı E. S. Miller də təsdiqləyib. 

Britaniya xüsusi xidmət orqanları 50-ci illərin ortalarından başlayaraq “rus kəşfiyyatı əməkdaşlarının sayının tədricən, amma qorxunc artmasını” qeydə alır. Ölkədəki sovet rəsmi nümayəndələrinin fəaliyyətinin ciddi izlənilməsinə 1968-ci ildən başlanılır. 70-ci illərin ortalarına qədər agentliyin resurslarının 80 faizi Böyük Britaniya daxilində casusluq və sabotajla mübarizəyə sərf olunur. 

Məxfiliyi götürülmüş sənədlərdə deyilir ki, xüsusi xidmətlər uzun müddət ölkə rəhbərliyini sovet casuslarına qarşı hər hansı addımlar atmağa inandıra bilmirlər, hətta Lyalin bir neçə ay MI5 ilə əməkdaşlıq edəndən sonra da. Yalnız sərxoş sürücülük insidentindən sonra London kütləvi sürgünə razılıq verdi. 

Oleq Lyalin 10 il üzərində işlədiyi, demək olar, hər şeyi ingilislərə danışdı: mümkün desant yerlərinin detallı təsviri və tovladığı xəbərçilərin əhatəli xarakteristikasını. Bu məlumatların bəzilərini MI5 müstəqil əldə etmişdi və Lyalin deyənlərlə üst-üstə düşürdü. 

“Lyalinin verdiyi informasiyanın və mənbə kimi özünün etibarlılığına şübhə etmək üçün əsasımız yoxdur”, - MI5 əməkdaşları CIA-dən olan həmkarlarına yazırdılar. 

Həmin informasiya tezliklə ABŞ prezidentinin milli təhlükəsizlik üzrə müşaviri Henri Kissincerin, sonra da prezident Niksonun masasına qoyuldu. 

Lyalin Londondakı ABŞ səfirliyində, SHELL neft şirkətinin tədqiqat şöbəsində, bir çox beynəlxalq təşkilatlardakı sovet agentlərinin, eləcə də ABŞ, Kanada və Kolumbiya ərazisində işləyən KQB əməkdaşlarının adını çəkdi. 

KQB-nin əli Lyalinə çatmadı. Britaniya xüsusi xidmət orqanlarının məlumatına görə, o, 1995-ci ildə “uzunsürən xəstəlikdən sonra” vəfat etdi. Onun hansı xəstəliyə tutulmasını demədilər.(presskıub) 

Hazırladı: Yadigar Sadıqlı

Mənbə: Burada