FED faiz dərəcələrini sürətlə artırır

Yenixeber.org: ABŞ-da faizlərin artması və dolların bahalaşması ABŞ-ın inflyasiya problemini başqa ölkələrə ixrac edir. Digər ölkələr öz Mərkəzi banklarını faiz dərəcələrini artırmağa məcbur edirlər. Bu vəziyyət qlobal iqtisadiyyatı tənəzzül qorxusu ilə təhdid edir.

Son 12 ayda ABŞ-da faiz dərəcələrinin 300 bənd artması 1980-ci ildən bəri ən sürətli artım olub. İnvestorlar 2023-cü ilin aprel ayına qədər məzənnənin daha 150 bənd artacağını gözləyirlər.

Belə bir vəziyyətdə 10 illik ABŞ Xəzinədarlıqlarının gəlirliliyi 3.8%-ə yüksəldi ki, bu da son 12 ildən artıqdır ki, onların ən yüksək səviyyəsidir. Dolların real effektiv məzənnəsi isə 1986-cı ilin yanvarından bəri ən güclü səviyyədədir. Bütün bu vəziyyətlər digər ölkələrin Mərkəzi banklarını çətin vəziyyətə salıb.

ABŞ-ın inflyasiyası FED-i faiz dərəcələrini daha sürətli artırmağa təşviq edir. Bununla belə, sürətlə artan faiz dərəcələri periferik ölkələrdə (Böyük Britaniya, Avropa İttifaqı, Çin və inkişaf etməkdə olan bazarlar) qeyri-sabitliyi də artırır. Böyük Britaniya, Avropa İttifaqı, Hindistan və digər inkişaf etməkdə olan bazarlarda Mərkəzi banklar, xeyli zəifləmiş daxili şəraitə baxmayaraq, faiz dərəcələrini artırır və ya valyutalarını dəstəkləmək üçün məhdud əlavə müdaxilələrə əl atırlar.

               Nüvə və ətraf ərazilər

ABŞ-ın sürətlə artan faiz dərəcələri təkcə indi deyil, son 40 ildə beynəlxalq maliyyə qeyri-sabitliyinin əsas tətiklərindən biri olub. 1982-ci ildə Latın Amerikasının borc böhranı, 1994-cü ildə Meksikanın defoltu və devalvasiyası, 1997-ci ildə başlayan Asiyada maliyyə böhranı və 1998-ci ildə Rusiyanın defoltu, 2015-ci ildə bizdə və qonşu ölkələrdə ardıcıl devalivasiyalar ABŞ-ın sərt monetar siyasəti ilə təkan görüb. Çünki FED digər ölkələrin qəbul edib etməməsindən asılı olmayaraq dünya Mərkəzi bank sisteminin mərkəzindədir.

FED daxili inflyasiyanın qarşısını almaq üçün faiz dərəcələrini artırdıqda, digər Mərkəzi banklar öz valyutalarının dəyərdən düşdüyünü görür və enerji kimi idxal üçün daha yüksək ödənişlər ödəyirlər.Digər ölkələrin qərar verici və şərhçiləri pul siyasəti haqqında sanki tam suverenliklə qərarlar qəbul edirlərmiş kimi davranırlar. Göründüyü kimi, praktikada FED-in siyasət qurucusu olduğu bir sistemdə Mərkəzi banklar daha az siyasət azadlığına malikdirlər. Yəni müstəqil qərarlar qəbul etməkdə çətinlik çəkirlər.

                      Qlobal Yavaşlama

Periferik iqtisadiyyatlardakı şərtlər isə ABŞ-dakı kimi deyil. Birləşmiş Ştatlar sürətli inflyasiya yaşayır, lakin hələ də çox yüksək məşğulluq və sıx əmək bazarına malikdir.

İnkişaf etməkdə olan ölkələrin əksəriyyəti yüksək inflyasiya ilə mübarizə aparır. Ona görə də iqtisadi artımda çətinlikləri var. Məsələn, Çin iqtisadiyyatı nisbətən aşağı inflyasiyaya malikdir, lakin koronavirusun yayılmasına nəzarət etmək üçün karantinlərlə mübarizə aparır. Ona görə də periferik iqtisadiyyatlarda faiz artımı üçün əlverişli mühitin olduğunu deyə bilmərik.

Bununla belə, periferiya ölkələri faiz dərəcələrini artırmağa məcburdur. Çünki Mərkəzi bankların FED-i izləməkdən başqa çarəsi yoxdur. Onların valyutaları ucuzlaşdığından, dollara əsaslanan idxalın dəyəri və beləliklə inflyasiya dərəcələri artır.

           Qlobal qeyri-sabitlik: kapital hərəkətliliyi

Maliyyə bazarlarında ABŞ-ın faiz dərəcələrinin yüksəlməsi periferik ölkələrdən ABŞ-a kapital axınına səbəb olur. Bu, qlobal iqtisadiyyat üçün sabitliyi pozan təsir göstərir. Borcların yüksək, likvidlik və siyasət çevikliyinin aşağı olduğu periferik ölkələrdə əsas olaraq maliyyə vəziyyətlərində nisbətən cüzi dəyişikliklər daha kəskin hiss olunur.

Amerika Birləşmiş Ştatlarında maliyyə dəyişiklikləri həmişə maliyyə vasitəsilə periferik ölkələrdə qeyri-sabitliyə səbəb olmuşdur.

                Uzun illər davam edən hegomonluq ənənəsi

Bu təsir xüsusilə FED-in faiz artımı prosesində özünü daha qabarıq göstərir. 1980, 1982, 1984, 1989, 1994, 1999,
2015 və 2022-ci illərdə ABŞ-ın faiz artımı dövrləri digər ölkələrdə maliyyə qeyri-sabitliyinə və iqtisadi yavaşlamaya səbəb olmuşdur.

Mərkəzdə, yəni ABŞ-da faiz artımının digər iqtisadiyyatlara mənfi təsirləri onilliklər ərzində qəbul edilir. Lakin bütün bu neqativləri nəzərə alan FED inflyasiya ilə mübarizəni əsas prioritet kimi qəbul edərək sərt pul siyasətinə üstünlük verir.

Məhz buna görə də ABŞ-da artan faiz dərəcələri digər iqtisadiyyatlarda qeyri-sabitliyə səbəb olmağa davam edir və bundan sonra da davam edəcək.

Pünhan Musayev