Yenixeber.org: ABŞ-ın dövlət katibi Entoni Blinken Mərkəzi Asiya ölkələrinə səfər edib və dünya mediası bu səfərə böyük diqqət ayırıb. Çoxları səfərin səbəbsiz olmadığını düşünür. Sanki Vaşinqton Rusiyanın Ukraynaya təcavüzündən sonra düşdüyü vəziyyətdən istifadə edərək, region ölkələrini Moskvadan qoparmağa və Qərblə birgə hərəkət etməyə çalışır.  

Nəzərə almaq lazımdır ki, Mərkəzi Asiyanın beş ölkəsi – Qazaxıstan, Qırğızıstan, Tacikistan, Türkmənistan və Özbəkistanın Rusiya və onun ən güclü strateji tərəfdaşı olan digər supergüc – Çinlə sıx diplomatik əlaqələri, təhlükəsizlik və iqtisadi tərəfdaşlıq sahəsində münasibətləri var.

Lakin amerikalılar ümid edirlər ki, bu ölkələri, heç olmasa, Rusiyanın təzyiqlərinə müqavimət göstərməyə təşviq edə biləcəklər. Bu barədə yazan “New-York Times” çətinliklərə də diqqət ayırır: Birləşmiş Ştatlar Rusiya və Çini balanslaşdırmağa ümid edirsə, Mərkəzi Asiya ilə ticarət əlaqələrini və iqtisadi yardımını xeyli genişləndirməlidir.

Amerika rəsmiləri israrla iddia edirlər ki, onlar xalqları müttəfiqlər seçməyə məcbur etmirlər, əksinə, qismən Ukraynadakı müharibə səbəbindən Rusiyanın regionda təsirinin zəifləməsindən istifadə etməyə ümid edirlər. Rusiya hərbi resursları Ukraynaya sərf etdikcə və sanksiyalara məruz qaldıqca, Mərkəzi Asiyaya daha az diqqət yetirir.

Ola bilər, ABŞ rəsmiləri ümid edirlər ki, Blinken Mərkəzi Asiya ölkələrini Rusiyanın Ukraynaya müdaxiləsinin onlar üçün də təhlükə yaratdığına inandırmağa bacaracaq.

Təbii ki, belə çətin bir şəraitdə Mərkəzi Asiya ölkələrinin Rusiya və Çindən “ayrılmasında” Azərbaycanın oynaya biləcəyi rol maraq doğurur. Doğrudan da, ABŞ-ın bu istiqamətdə fiziki hərəkətləri üçün ölkəmizdən başqa heç bir “pəncərə” yoxdur.

Əgər Vaşinqtonun regionla bağlı strategiyası doğrudan da ciddidirsə, o zaman ABŞ-ın hələ də xarici siyasəti “tarazlaşdırmağa” çalışan, eyni zamanda Moskva ilə əməkdaşlıqdan imtina etməyən Azərbaycana iqtisadi və siyasi təsiri necə olacaq? Həqiqətən də, Amerika ssenarisi həyata keçiriləcəyi halda, ölkəmiz, dünya supergücünün Orta Asiya dövlətlərinə münasibətdə planlarının reallaşması üçün yeganə etibarlı hab rolunu öz üzərinə götürməlidir. Bu halda Amerikanın Azərbaycana təsiri hansı formada ola bilər? Bəs Moskva buna necə baxacaq? Rusiya necə müqavimət göstərə bilər? 

Suallarımızı tanınmış ekspertlər cavablandırıb. 

“Nəzəri cəhətdən Azərbaycan Mərkəzi Asiya ölkələri ilə ABŞ arasında münasibətlərdə bir növ körpü və ya pəncərə rolunu oynaya bilər. Reallıqda vəziyyət daha mürəkkəbdir”, – qazax politoloq Kazbek Beysebayev bildirib.

Onun sözlərinə görə, Mərkəzi Asiya ölkələri siyasi və iqtisadi cəhətdən Rusiya və Çinə bağlıdır. “Bu, özünü Aİİ, KTMT və ŞƏT dövlətlərarası assosiasiyalarında göstərir. Qazaxıstan 24 milyard dollarla Rusiya ilə ən böyük ticarət dövriyyəsinə malikdir. Digər Mərkəzi Asiya ölkələri üçün də Rusiya əsas ticarət tərəfdaşıdır. Regiondan olan xeyli insan Rusiyada işləyir və bu da ikitərəfli münasibətlərdə mühüm iqtisadi amildir.

Çinin bütün Mərkəzi Asiya ölkələrinin iqtisadiyyatında mövqeyi güclüdür. Bəzi ölkələrin Çinə böyük kredit borcları var.

Təbii ki, Qazaxıstan və regionun digər ölkələri Azərbaycan vasitəsilə Qərbə çıxmaq üçün bütün imkanlardan istifadə etməlidirlər. Bunun üçün ən azı Xəzər dənizində böyük tanker parkına malik olmalısınız, lakin bu, mövcud deyil. Ona görə də Azərbaycan “pəncərəsindən” istifadə perspektivləri var, lakin imkanlar məhduddur”, – Beysebayev bildirib. 

Beynəlxalq məsələlər üzrə ekspert Elman Fəttah Blinkenin Orta Asiyadan bir ay əvvəl Yaxın Şərqə səfər etdiyini xatırladıb.

“Yəni, Blinkenin bu səfərləri ABŞ-ın mövcud beynəlxalq təhlükəsizlik sisteminin yenisi ilə əvəzlənməsi üzrə qlobal siyasətinin bir hissəsidir. Əvvəlki təhlükəsizlik sistemi İkinci Dünya Müharibəsindən sonra formalaşmışdı və Rusiya-Ukrayna müharibəsi nəticəsində tamamilə dağıldı.

Aydındır ki, Rusiya müharibədə xeyli güc itirib. Bu, həm hərbi, həm də imic baxımından itirilmiş gücdür. Bu itkilər Rusiyanın ənənəvi nüfuz dairəsində olan Mərkəzi Asiya ölkələrinə təsirini xeyli zəiflətdi və Çinin təsirini, xüsusən də Qazaxıstana təsirini genişləndirdi. ABŞ Rusiyanın təsir dairəsinin zəiflədiyi bölgənin Çinin təsiri altına düşməsinin qarşısını almağa çalışır. İndiki vəziyyətdə Qərb-Rusiya münaqişəsində Ukraynanın əhəmiyyəti nə qədərdirsə, Qazaxıstanın gələcəkdə Çin-Qərb münaqişəsində geosiyasi əhəmiyyəti bu qədərdir. Yəni, ABŞ-ın qlobal siyasətinə görə, Qazaxıstan Mərkəzi Asiyanın Ukraynasıdır.

Güman edirəm ki, Qazaxıstan yaxın gələcəkdə Qərblə Çin arasında qarşıdurma üçün plasdarm ola bilər. Bu baxımdan, Blinkenin Qazaxıstana səfəri zamanı ABŞ-ın Qazaxıstanın müstəqilliyinə zəmanət verdiyini xatırlatması təsadüfi deyil.

Sualınızda qeyd etdiyiniz “Azərbaycan ABŞ-ın Mərkəzi Asiyaya çıxışında pəncərə rolunu oynayacaq” tezisinə gəlincə, bəli, Azərbaycan ABŞ-ın yeni qlobal siyasətində mühüm yer tutacaq. Məhz buna görə də, İranla Azərbaycan arasında gərginlik yaşanarkən ABŞ dərhal Bakıya rəsmi dəstək verdi. Bununla belə, ABŞ-ın Mərkəzi Asiyadakı yeni strategiyasının mərkəzində Türkiyənin olacağı ehtimal edilir. Türkiyənin Azərbaycana həlledici təsiri və Mərkəzi Asiya ölkələrində yumşaq gücə çevrilməsi onu ABŞ-ın yenilənmiş qlobal siyasətində əsas ölkələrdən birinə çevirəcək.

Bu prosesdə Bakı ilə Moskvanın rəsmi müttəfiqliyi nə dərəcədə önəmli olacaq?! Bunu Rusiya-Ukrayna müharibəsinin nəticəsi müəyyən edəcək. İlham Əliyevin beynəlxalq qlobal avtoritar koalisiyasının fəal iştirakçılarından biri olmasına baxmayaraq, eyni zamanda Qərblə sıx iqtisadi əlaqələri var. Əgər seçim qarşısında qalacaqsa, şübhəsiz ki, daha çox asılı olduğu Qərblə münasibətlərə üstünlük verəcək. ABŞ-ın yeni qlobal siyasəti Kremlin faktiki olaraq məğlub olmasına gətirib çıxararsa, Azərbaycan Moskvanın ciddi müqaviməti ilə üzləşmədən ABŞ-ın fəal müttəfiqinə çevriləcək”, – deyə E.Fəttah yekunlaşdırıb.(pressklub)

Rauf Orucov