Jo Makaron

“Al-Jazeera” (ABŞ)

Yenixeber.org: İddialı Səudiyyə vəliəhd-şahzadəsi xarici ritorikanın artırılması ilə bərabər, evindəki müxalifləri yolundan təmizləməklə, hakimiyyətini gücləndirir. Göründüyü kimi, daxili qarışıqlıqlardan diqqət yayındırmaq üçün o, Levantdan Yəmənə qədər güclənmiş İran rejiminin vəkillərinə meydan oxuyur. Bu durum Riyad və Tehran arasında labüd müharibə ssenarisinə bənzəyir, amma özlüyündə o mümkün deyil.

Noyabrın 4-də bir neçə saat ərzində iki əsas hadisə baş verdi: Livanın baş naziri Səəd Həriri İrana dəstək verən “Hizbullah” ucbatından Riyadda istefa verdi, daha sonra Səudiyyə müdafiə qüvvələri Yəməndən krallığın paytaxtına istiqamətlənən uzunmənzilli raketi ələ keçirdi. Səudiyyə Ərəbistanı əvvəlcə husilərə işarə etdi və Yəmənlə quru, dəniz və hava sərhədlərini bağladı, lakin bu siyasi təfəkkür noyabrın 6-da dəyişdi.

Səudiyyənin xarici işlər naziri Adil əl-Cübeyr dedi ki, bu, "Hizbullah”ın Yəmən tərəfindən atdığı İranın raketi idi. Həmin gün başqa bir Səudiyyə naziri Riyadın Livan kabinetini "Hizbullah”ın təcavüzünə görə Səudiyyə Ərəbistanına müharibə elan edən hökumət kimi" nəzərdən keçirəcək.

Səudiyyənin bu bəyanatlarının boş söz olmasının dörd səbəbi var.

Birincisi, Riyad Tehranın orbitindəki ən zəif bəndlərə baxır: daha çox İraq və Suriyanın yerinə, Livan və Yəmənə. Livanda konsensus yoxdur və siyasi barışıq çətindir. Səudiyyə Ərəbistanının Livan müttəfiqləri “Hizbullah”la qarşıdurma halında Riyadın onlara kömək etmək üçün müdaxilə etməyəcəyini bilirlər. Yəməndə də 33 aylıq müharibədə nəticə əldə olunmayıb.

İkincisi, Səudiyyə ritorikası krallığın xarici siyasətinə uyğun gəlmir. İraq və Livandakı iki Səudiyyə səfiri ötən həftə təyin olunublar. Oktyabrın 25-də Səudiyyə Ərəbistanı və İran diplomatik əlaqələri pozulduğuna görə (2016-cı ilin əvvəli) İsveçrə hökumətini konsulluq və diplomatik xidmət üçün vasitəçi seçiblər.

Siyasi təsirini artırmaq və yeni bazar ümidini uzun bir müddət gözlədikdən sonra Riyad İraqa dönüb. İranla hərbi qarşıdurma Səudiyyə Ərəbistanı ilə İraq arasında sıx əlaqəyə ziyandır. Suriyada isə Səudiyyə Ərəbistanının müxalif elementlərə təsiri azalıb.

Üçüncüsü, qarşıdurma indi İranın maraqlarına uyğun deyil. Prezident Həsən Ruhaninin may ayında yenidən seçilməsindən sonra daha da möhkəmlənən İran rejimi səylərini nüvə razılaşmasının iqtisadi faydalarını və Suriyadakı mənfəətlərin qorunmasına yönəldib.

İranın İnqilabçı Keşikçilərinin komandiri Məhəmməd Əli Cəfəri oktyabrın 31-də İranın Yaxın Şərqdə İsrail və ABŞ-a cavab verə biləcək uzunmənzilli raketlərini 2 min km-ə qədər məhdudlaşdırdığını elan edib. Bu addım Avropa ölkələrini sakitləşdirmək üçün atılıb.

Noyabrın 1-də Tehrana səfər edən Rusiya prezidenti Vladimir Putin Tehranda ABŞ-a qarşı tənqidi ritorikanı yumşaltmağı tövsiyə edib. Rusiya Suriyadakı siyasi həll yoluna yönəlmiş olsa da, İran İŞİD-in məğlubiyyətindən sonra belə Suriya müharibəsinin bitməyəcəyini və ABŞ-Rusiya sövdələşməsinin İranın bölgədəki maraqları hesabına başa gəlməsi ehtimalı olduğunu görür.

Nəhayət, ABŞ-ın ziddiyyətli siyasəti Səudiyyə Ərəbistanını İrana qarşı ritorikanı kəskinləşdirməyə yönəldir. Ancaq Səudiyyənin bu davranışı güman ki, uzun sürməyəcək. Ağ Ev və ABŞ isteblişmenti arasında fərqlər var. Prezident Donald Tramp noyabrın 5-də "İranın Səudiyyə Ərəbistanında atəşə tutulduğunu" söyləsə də, Dövlət Departamenti noyabrın 7-də qeyd etdi ki, hələ bu raketi işə salanın kim olduğu qəti şəkildə aydınlaşmayıb.

Dövlət Departamenti və Pentaqon Livandakı hökumət və raket məsələsində Səudiyyə kampaniyasından özünü uzaqlaşdırır. Ən əsası, ABŞ-ın Yaxın Şərqdəki hərbi mövqeyi İranla hərbi qarşıdurmanı əhatə etmir. Suriya rejimi və onun müttəfiqləri bu gün Bukamal keçidini və Şam-Bağdad quru yolunu nəzarət altına almağın son mərhələsindədirlər, çünki Rusiya və ABŞ Suriya-İraq sərhədindəki Deyr əz-Zor əyalətini bölüşmək üçün səyləri koordinasiya edirlər.

Səudiyyə rəhbərliyi, ehtimal ki, daxili təmizlənmə bitdikdə ritorikanı aşağı salacaq. Ağ Ev bir müddət Riyadda dəstək verəcək, lakin sonra Vaşinqton regional gərginliyin qarşısını almaq üçün təzyiq artıracaq. İranın kəskin təpkidən çəkinir və bəlli bir qarşıdurma ucbatından regional qazancları ilə risk etmək istəmir. Amma ABŞ vəziyyəti nəzarətə olmasa, gözlənilməz nəticələr həqiqətən ola bilər.