Yenixeber.org: Ötən ilin noyabrında Azərbaycan xüsusi təyinatlıları İran sərhədi yaxınlığında hərbi təlimlərə başlayıb. Daha sonra İlham Əliyevin Səmərqənddə keçirilən Türk Dövlətləri Təşkilatı liderlərinin sammitində çıxışı olub və orada iştirak edən dövlətləri İranda təhsil almaq imkanından məhrum olan etnik azərbaycanlıların hüquqlarına diqqət yetirməyə çağırıb. Qeyd etmək lazımdır ki, bu gün Azərbaycan mediasında “Güney Azərbaycan” mövzusu mühüm yer tutur. Dekabr ayında Azərbaycan İran sərhədi boyunca bu dəfə Türkiyə ilə “Qardaşın yumruğu” kod adlı növbəti iri təlim keçirdi ki, bu da Tehranı daha da qıcıqlandırdı…

İkinci Qarabağ Müharibəsindən sonra İran “müsəlman/şiə qonşuluğu” prinsipinə əsaslanan əvvəlki yanaşmadan uzaqlaşaraq şimal qonşusunu birbaşa təhlükəsizliyə təhdid kimi görməyə başladı. İsrailin artan nüfuzu, Türkiyənin bölgədəki aktiv fəaliyyəti və Azərbaycanın güc yolu ilə “Zəngəzur dəhlizi” yaratmaqla hədələməsi İranın Bakı ilə əlaqələrin Xarici İşlər Nazirliyindən İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusuna (SEPAH) həvalə etməsi ilə nəticələndi. İranın 2021 və 2022-ci illərdə Azərbaycan sərhədi yaxınlığında keçirdiyi hərbi təlimlər bu kontekstdə qiymətləndirilməlidir. Bu izahat Ali Rəhbərin ölümündən sonra İranın teokratiyadan hərbi diktaturaya keçə biləcəyi iddiaları fonunda daha məntiqlidir…

Buna baxmayaraq, bu son hadisələr göstərir ki, Bakı cənub qonşusu ilə gərginliyi artırmaq üçün ən azı indi risk etməkdən çəkinmir. Azərbaycanlı qərar qəbul edənlər Türkiyə və İsrailin dəstəyinin daxili və xarici problemlər içində boğulan İrana qarşı kifayət qədər çəkindirici olacağını düşünürlər. Bununla belə, onların Tehrana qarşı ən yaxşı siyasəti müəyyən edərkən gözdən qaçırdıqları bir amil ola bilər: Rusiyanın İran daxilindəki TƏSİRİ. İki ölkə arasında münasibətlər Ukraynada müharibə başlayandan bəri çiçəklənib. Rusiyanın Ukraynaya təcavüzü davam etdikcə, İrandan alınan silahların miqdarı və keyfiyyəti çox güman ki, dəyişəcək. Bununla belə, Tehran Qərbin sərt sanksiyalarından yan keçmək üçün Moskva üçün etibarlı tərəfdaşdır…

Tarixən İran Rusiyaya regionda müstəmləkəçi dövlət və İrana qarşı tarazlıq kimi baxıb. Amma indi paradiqma dəyişikliyi Moskvanı İrana, o cümlədən öz həyətində, Cənubi Qafqazda bəzi güzəştlərə getməyə məcbur edir. Rusiya Tehranın fəaliyyətinə göz yumur, yeni geosiyasi konfiqurasiyada İranın təsir rıçaqlarını artırır. Tehranın əsas narahatlığı materik Azərbaycanı Naxçıvan anklavı ilə, daha sonra isə Ermənistanın Sünik vilayəti vasitəsilə Türkiyəyə birləşdirmək üçün Bakının irəli sürdüyü “Zəngəzur dəhlizi” layihəsindən qaynaqlanır.

Moskva bu layihəni dəstəkləyir, çünki o, Rusiyanı Türkiyə ilə birləşdirəcək və Rusiya hərbçiləri tərəfindən qorunacaq. Bu arada İran Ermənistana tranzit yolunu kəsəcəyindən ehtiyat edərək dəhlizə öz maraqlarına ziyan vuran kimi baxır. Görünür, İranın gücü ən azı Bakını Ermənistana dəhlizin açılmasına razılıq vermək üçün kifayət qədər təzyiq göstərməkdən çəkindirmək üçün kifayətdir. Təəccüblü deyil ki, son aylarda Azərbaycanın siyasi gündəminin diqqəti “Zəngəzur dəhlizi”ndən “Laçın dəhlizi”nə keçib. Bunun müqabilində hazırkı status-kvodan razı olan Tehran qərb ölkələrindən fərqli olaraq Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ regionunu blokadaya almasına münasibət bildirmir…

Pərviz Əliyev, beynəlxalq münasibətlər üzrə mütəxəssis