“Yetimlərin şimal vətənində ağıllı pravoslav qarışqalar qalmayıb”

Rus oğlu üzüqoylu qalıb əfqan çölündə.

Müsəlman qarışqalar daraşıb üz-gözünə.

Çox çətindir sürünmək...

Ölənin qulağına pıçıldayır qarışqa:

“Sən bilmirsən harada canını tapşırmısan,

Bircə bilirsən bunu – yaxınlıqdadı İran.

Əlindəki silahla niyə gəlmişdin bura,

Sən hara – İslam hara?

Nə verəcəkdin bizə – acların ölkəsinə?

Özünüzdə durublar kolbasa növbəsinə.

Azmıdır ölən sizdə, nə tez unutdun bunu?

Keçən davada ölən o iyirmi milyonu?”

Rus oğlu üzüqoylu qalıb əfqan çölündə.

Müsəlman qarışqalar daraşıb üz-gözünə.

Öləni diriltməyə, ayağa qaldırmağa

Provaslav qarışqalar gələr kömək olmağa.

Amma... yetimin, dulun çoxaldığı bu şimal ölkəsində,

Provaslav qarışqalar da başlayıb azalmağa...”

Bu şeir 1983-cü ildə Yevgeni Yevtuşenko tərəfindən yazılıb. 14 aprel 1988-ci ildə bağlanmış ƏDR ətrafındakı vəziyyətin siyasi nizamlanmasına dair Cenevrə razılaşmalarına uyğun olaraq, Sovet qoşunlarının Əfqanıstandan çıxarılmasına başlamazdan əvvəl. SSRİ-nin Əfqanıstanda hələ beş ili var idi. Sonradan hesablanıb ki, ƏDR ərazisində 620 mindən çox Sovet vətəndaşı, o cümlədən 525,5 min SSRİ Silahlı Qüvvələrinin əsgər və zabiti, 21 min dövlət qulluqçusu, 95 min SSRİ DTK-nın (sərhəd qoşunları daxil olmaqla) nümayəndələri və SSRİ Daxili İşlər Nazirliyinin əməkdaşları xidmət ediblər.

Başqa statistik məlumatlar da var faciəli. 1 yanvar 1999-cu il tarixinə Əfqanıstan müharibəsində bərpa olunmaz itkilər (ölmüş, yaralardan, xəstəliklərdən və qəzalarda ölmüş, itkin düşmüş) aşağıdakı kimi qiymətləndirilib: Sovet Ordusu - 14427 nəfər, DTK - 576 nəfər (o cümlədən 514 sərhəd qoşunu), Daxili İşlər Nazirliyi - 28 nəfər. Cəmi - 15031 nəfər.

İndi məlum olur ki, bunlar tamamilə faydasız itkilər idi. Əfqan torpağında hələ də sülh yoxdur. Orada hökumət vaxtaşırı dəyişdirilir, müntəzəm olaraq qan tökülür. Sovet "əfqanlarının" taleyi, onlar haqqındakı bütün bu qəhrəmanlıq mahnılarını və açıq-saçıq tərifləri bir kənara qoysaq, kədərli idi. Onlar tərk edilmiş və unudulmuşlar. Və bütün bunları bir səbəbə görə xatırladıram.

Tarixin təkrarlanma tendensiyası var. Yevtuşenkonun şeirinin yazılmasından 39 ilə yaxın vaxt keçir. Və görürük ki, şairin verdiyi suallar bu gün üçün də aktualdır. Xatırladaq ki, 2021-ci il yanvarın 5-də Qazaxıstan Prezidenti Kasım-Jomart Tokayev “terror təhlükəsi”nin olduğunu bildirərək, KTMT-yə dəstək üçün müraciət etdi. O, Qazaxıstanda “xaricdə təlim keçmiş terrorçu dəstələrin” fəaliyyət göstərdiyini iddia edir.

İndi də Qazaxıstan Respublikası Prezidentinin bu arqumentləri şübhə altındadır. Qazaxıstanın sadə sakinlərindən çoxlu sayda bəyanatlar var ki, onlar heç də terrorçu deyillər, lakin bir sıra sosial-iqtisadi problemlərlə bağlı etiraz aksiyasına çıxan öz ölkələrinin sadə vətəndaşlarıdır. Üstəlik, ölkəni dəhşətli korrupsiyadan təmizləmək tələbləri və Qazaxıstan Prezidenti Tokayevin namizədi olduğu Nursultan Nazarbayev klanının hakimiyyəti etirazları amansızcasına, qanlı təzyiqlərlə yatırması faktı ilə bağlı yerli mediada yayılan yalanlardan hiddətlənirlər.

Bu və ya digər şəkildə, lakin dünyanın müxtəlif ölkələrindən, o cümlədən Qazaxıstan və Rusiyadan hədsiz çox siyasətçilər, politoloqlar, jurnalistlər açıq şəkildə bəyan edirlər ki, bu ölkədə baş verənlər onun daxili işidir və KTMT qoşunlarının yeridilməsi yanlış qərardır. Və burada xatırlatmaq yerinə düşər ki, KTMT-nin Qazaxıstan Respublikasına göndərilən qoşunlarının sayı baxımından əsas yük Rusiyanın üzərinə düşür.

Moskva Qazaxıstana 45-ci Qvardiya Xüsusi Təyinatlı Briqadası, 98-ci Qvardiya Hava Desant Diviziyası və 31-ci Qvardiya Hava Hücum Briqadasının hissələrini göndərdi. Eyni zamanda, Rusiya kontingentinin bölmələrini Çkalovski, İvanovo-Severnı (İvanovskaya rayonu) və Ulyanovsk-Vostochnıy (Ulyanovsk rayonu)  aerodromlarından (Moskva vilayəti) Qazaxıstana gecə-gündüz köçürülməyə başlayan 70-dən çox “İl-76” və 5 “An-124” təyyarəsindən ibarət hərbi nəqliyyat aviasiyası qrupu yaradıldı.

Rusiya Xarici İşlər Nazirliyinin sözçüsü Mariya Zaxarovanın sözlərinə görə, qoşunlar Qazaxıstana “məhdud vaxt” üçün göndərilib. Bu bəyanat Qazaxıstan Respublikasında, Rusiya Federasiyasında və dünyanın digər ölkələrində bir çox siyasətçilərdə böyük şübhələr yaradır. ABŞ dövlət katibi Blinken deyib: “Yaxın tarixin bizə öyrətdiyi dərslərdən biri odur ki, Rusiya evinizə gələndə onu oradan çıxarmaq bəzən çətin olur”. Qazaxıstan Respublikasında nə qədər KTMT əsgəri, əslində isə Rusiya qoşunları olacaq, bunu zaman göstərəcək.

Yevtuşenkonun şeirinə qayıdaraq sual vermək istəyirəm: hələ kolbasa növbəsi olmayan, lakin milyonlarla kasıb vətəndaşı olan Rusiya Qazaxıstana nə verə bilər? Rosstatın hesablamalarına görə, ötən ilin doqquz ayında Rusiyada əhalinin 12,1%-i (17,6 milyon nəfər) yoxsulluq həddindən aşağı yaşayır. Bu, demək olar ki, bütün Qazaxıstanda yaşayan əhali qədərdir!

Daha çox rəqəm verəcəm. Rus alimlərinin araşdırmalarına görə, 1989-cu ildən 2020-ci ilə qədər Rusiya şəhərlərinin təxminən 70%-də əhalinin sayı azalıb. Rosstatın məlumatına görə, 2020-ci ildə əhalinin ən aktiv azalması üç federal dairədə qeydə alınıb: Volqaboyu (110,8 min nəfər), Sibir (54,200) və Uzaq Şərq (21,300).

Baş verənlərin izahı iqtisadiyyatda struktur böhranıdır, o cümlədən sənayesizləşmə işsizliyə və insanların dolanışığına səbəb olur. Üstəlik, əhalinin təbii azalması ölüm nisbəti doğum nisbətini aşdıqda baş verir. Əhali qocalır, lakin yeni sakinlər əlavə olunmur. Sonuncu vəfat edən sakinlə birlikdə qəsəbə "daimi əhalisi olmayan qəsəbəyə" çevrilərək mövcudluğunu dayandırır.

Və Rusiya Federasiyasında belə "kabus şəhərlər", kimsəsiz kəndlər və qəsəbələr getdikcə çoxalır. Belə görünür ki, Rusiya Federasiyasının rəhbərliyi diqqətini bu ən mühüm problemlərin həllinə yönəltməlidir. Ancaq biz tamamilə fərqli bir şey görürük. Biz, əslində, kəsilmiş formatda da olsa, “SSRİ-ni dirçəltmək üçün” çıxılmaz cəhdləri görürük. Rusiya tərəfindən Krımın ilhaqı və Donbasda müharibə artıq baş verib.

Bundan əvvəl Rusiya Federasiyası Gürcüstana qarşı müharibəyə başlayıb və Cənubi Osetiya və Abxaziyanın “müstəqilliyini” tanıyıb. İndi biz KTMT qoşunlarının Qazaxıstana daxil olduğunu görürük, rus qoşunlarını oxuyuruq. Hansı ki, bir çox qazax siyasətçiləri və ictimai xadimləri bunu işğal adlandırırlar. Və biz, həmçinin müxtəlif rus siyasətçilərinin Qazaxıstan Respublikasının ərazisinin bir hissəsinin Rusiya Federasiyasına “birləşdirilməsinin” zəruriliyi ilə bağlı təxribat xarakterli bəyanatlarını eşidirik.

Rusiya federal telekanalları isə çoxdankı ənənələrinə uyğun olaraq, bütün bu prosesi qəhrəmanlaşdırmaqla məşğuldur. Rusiya Federasiyasının sürətlə böyüyən sosial-iqtisadi və demoqrafik problemləri haqqında heç nə demirlər. Onlar Sovet təbliğatının etdiyi kimi, Sovet qoşunlarının Əfqanıstana daxil olmasını və mövcudluğunu əsaslandırdıqları kimi, bu gün Qazaxstan hadisələrində də eyni fəaliyyət sərgiləyirlər. Təəssüf ki, böyük şairin yazdığı məsələlərin aktuallığını 39 ildən sonra da etiraf etməliyik. Həqiqətən, “yetimlərin və dulların şimal vətənində ağıllı pravoslav qarışqalar kifayət qədər qalmayıb”...