Rakeş Koçhar

“Pew” Araşdırmalar Mərkəzi (ABŞ)

Yenixeber.org: Qərbi Avropanın ən böyük iqtisadiyyatlarında orta sinfin durumu fərqli rəqəmlərdə əksini tapır. 1991-ci ildən 2010-cu ilə qədər orta gəlirli ailələr Fransa, Hollandiya və Böyük Britaniyada artıb, lakin Almaniya, İtaliya və İspaniyada, əksinə, azalıb.

Fərqli trayektoriyalar bu ölkələrdə ümumi olaraq fərdi təsərrüfatların gəlirlərinin necə inkişaf etdiyini göstərir. 1991-ci ildən 2010-cu ilə qədər Fransa, Hollandiya və Böyük Britaniyada ev təsərrüfatında gəlirin (vergi sonrası) artımı müşahidə edilib. Bu arada Almaniya, İtaliya və İspaniyada gəlir faizləri ya durğunlaşıb, ya da aşağı düşüb.

Bu hesabatda araşdırılan 11 Qərbi Avropa ölkəsi arasında İrlandiya, 1991-ci ildən 2010-cu ilə qədər, gəlirlərin ən sürətli artımını və orta sinfin ən böyük böyüməsini yaşayıb. Qərbi Avropanın bir sıra digər ölkələrində də təsərrüfatlar böyük mənfəət əldə ediblər. Bununla birlikdə, gəlirlərin artması bəzi ölkələrdə (Danimarka, Lüksemburq və Norveç) orta siniflərin genişlənməsinə səbəb olmayıb.

Ümumilikdə, əhalisinin böyük orta sinif payı olan ABŞ-da daxil olmaqla, 11 Qərbi Avropa ölkəsinin 7-də bu təbəqə azalıb. Orta sinifdən kənarlaşma, ev təsərrüfatlarının gəlirlərinin dəyişməsindən asılı olmayaraq, iqtisadi tərəqqinin əlamətidir.

Qərbi Avropa ölkələrində orta sinfin dinamikası

Eyni zamanda, orta səviyyədə azalma bir çox ölkədə gəlir nərdivanındakı hərəkətliliyi göstərir.

Hesabatın bəzi məlumatları ABŞ və Qərbi Avropa ölkələrinin, xüsusən də İrlandiyada, İtaliyada və İspaniyadakı əhalinin böyük hissəsində hiss olunmuş 2007-2009-cu illərin Böyük Tənəzzülün təsirini əks etdirə bilər. Daha konkret, 2010-cu ildə gəlir səviyyələrinin əksər ölkələrdə qeyri-tənəzzül dövründən də aşağı görünməsi mümkündür.

1990-cı ildən sonra Avropada bir sıra əhəmiyyətli iqtisadi və siyasi hadisələr baş verib. İki Almaniya 1990-cı ildə birləşib, 1993-cü ildə Avropa İttifaqına dair Maastrixt Müqaviləsi imzalanıb. 1995-ci ildə Şengen Anlaşması, Avropanın əksər hissələrində pasportu olmayan səyahətə imkan verərək, 1995-ci ildə qüvvəyə minib.

Ancaq Qərb Avropa iqtisadiyyatları vahid Avropa bazarının ortaya çıxması ilə eyniləşməyib. İtaliya və İspaniya kimi cənub iqtisadiyyatları Norveç və Hollandiya kimi şimal iqtisadiyyatları tək uğur qazanmayıb. Məsələn, İrlandiya, 1990-cı ildən bu yana iqtisadiyyatının sürətlə genişlənməsinə görə “Kelt pələngi” adına layiq görülüb. 1980-ci illərdə həyata keçirilən islahatlar nəticəsində İngiltərə iqtisadiyyatı da genişlənib.

Almaniya – Qərbi Avropanın ən böyük iqtisadiyyatı və qlobal güc mərkəzi 1991-ci ildən 2010-cu ilə qədər inkişafda olub. 1990-cı illərdə Almaniyada adambaşına düşən ümumi daxili məhsul (ÜDM) bu hesabatda araşdırılan ölkələr arasında ən aşağı idi. Analitiklər birləşməsinin Almaniyanın 1990-cı illərdəki sarsılmaz iqtisadiyyatında geriliyin arxasında duran əsas amil kimi göstərirlər.

2000-2010-cu illərdə Almaniya iqtisadiyyatı bir çox digər Qərb iqtisadiyyatlarına nisbətən yaxşılaşıb. Baxmayaraq ki, o da Böyük Tənəzzülün təsirini hiss edib və ümumi artım zəifləyib.

Avropa İttifaqı ölkələri arasında fərqlər hələ də gəlir və məhsuldarlıq səviyyələri, əmək bazarının nəticələri və bəzi iqtisadiyyatların ümumi rəqabət qabiliyyətliliyi ilə bağlıdır. İtaliya və İspaniya bu göstəricilərdə geridə qalır.

İspaniya, İtaliya, Böyük Britaniya və İrlandiyada (2010-cu ildə) orta sinfin (64%-69%) gəliri 30-39 min $ civarında olub. Bu, Qərbi Avropa ölkələrində ən kiçik gəlirli orta sinfə aid göstəricilərdir.

İkinci qrupa Almaniya, Fransa və Finlandiya daxildir və bu ölkələrdə orta sinfin (72%-75%) gəlirləri təxminən 40-41 min$-dır.

Üçüncü qrup Lüksemburq, Hollandiya, Danimarka və Norveçdən ibarətdir. Bu ölkələrdə orta sinfin (75%-80%) gəlirləri 43-65 min $-dır.

ABŞ-da milli gəlir və orta gəlir payı arasındakı ümumi əlaqə əhəmiyyətli bir istisnasıdır. Birləşmiş Ştatlarda orta gəlir – 53 min $ – bütün ölkələrdən (2010-cu ildə isə Lüksemburqdakından da) çoxdur. Halbuki ABŞ-da orta sinif (59%) Qərbi Avropanın seçilmiş ölkələrdəkindən kiçikdir.

Amerika təcrübəsi Qərbi Avropanın bir çox ölkələrinə nisbətən ABŞ-da gəlirlərin necə paylanılmasının fərqliliyini əks etdirir.