Azərbaycan vətəndaşları indikindən daha çox qazana biləcəklərmi?

Yenixeber.org: Gələn ilin dövlət büdcəsinin formalaşdırılması çərçivəsində əmək haqlarının saat üzrə hesablanmasına keçid yolları müzakirə edilir. Əvvəllər bildirilmişdi ki, yerli məşğulluq bazarını belə bir perspektiv gözləyir, çünki bir saatlıq minimum əməkhaqqına keçid sadəcə təlqin deyil, müvafiq sahədə təkmilləşdirmə və kommunikasiyaların tətbiqi üçün Yol Xəritəsində əksini tapmış kifayət qədər ciddi planlardır. Üstəlik, bütün bu yeniliklər əmək münasibətlərinin milli sferasında vaxtaşırı müxtəlif təşəbbüslərlə çıxış edən Dünya Bankı Qrupunun “Business Ready” hesabatına əsaslanır.

Saatlıq minimum əməkhaqqına keçidin təfərrüatı açıqlanmır, ona görə də tətbiq edilən yenilik ekspert dairələrində və adi işçilər arasında çoxlu suallar yaradır. Bu məsələ ilə bağlı deputat, iqtisadçı ekspert Vüqar Bayramov deyib ki, aylıq əməkhaqqı əvəzinə saatlıq əməkhaqqına keçid imkanları fəal müzakirə olunur: “Bu yanaşma müəyyən üstünlüklər vəd edir, çünki əmək haqqının saatlarla hesablanması işlənmiş vaxtı nəzərə almaqdan ibarətdir. Eyni zamanda, vətəndaşlar eyni anda bir deyil, bir neçə müəssisədə işləyə biləcəklər və bu, qazancların artmasına dəstək verəcək”.

İş vaxtının hər saatına görə ödəniş məlum olmadığından, bunun əslində belə olub-olmadığını birmənalı demək çətindir. Bu yolla əhaliyə eyni vaxtda bir neçə işdə işləmək imkanının yaradılması ilə bağlı açıqlamalar çox suallar doğurur, çünki bir çox vətəndaşlarımız hətta bir iş tapmaqda çətinlik çəkirlər.

“Beynəlxalq təcrübəni nəzərə alsaq, bu, həftə sonları və iş vaxtından sonra işləyən vətəndaşların əmək haqlarına xüsusi əmsalların tətbiqinə və daha yüksək əməkhaqqı alanlara səbəb ola bilər. Ümumiyyətlə, bu mexanizmin məqsədi vətəndaşlarımızın əmək haqlarının və əməyinin daha real qiymətləndirilməsini təmin etməkdir. Bu baxımdan yeni mexanizmdən istifadə əmək haqlarının artmasına səbəb ola bilər. Təbii ki, meyarlar müəyyən olunacaq. Saatda sabit qiymət üçün minimumlar da məlum olacaq. Minimum saatlıq tariflər minimum aylıq əmək haqqına uyğun ola bilər və daha yüksək ola bilər. Artıq yeni mexanizmin hazırlanması prosesi gedir. Müzakirələrdən sonra bunun nə vaxt tətbiq ediləcəyi məlum olacaq”, - deyə Bayramov bildirib.

Yeri gəlmişkən, o, bundan əvvəl iddia edirdi ki, gələn il minimum əmək haqqı iki dəfə arta bilər. Bununla belə, minimum əmək haqqının iki dəfə artırılması ilə belə, iş vaxtı azaldılsa, işçilərin hazırkı maaşları azala bilər. Bu ödəniş üsulu həm də işçilərə standartlaşdırılmış tapşırıqların verilməsini tələb edir. Standartlaşdırılmış tapşırıq işçinin işdən sonra bir saat ərzində yerinə yetirməli olduğu müəyyən iş həcmi deməkdir.

Başqa sözlə desək, əmək haqqı faktiki işlədiyi saatlardan birbaşa asılı olduğundan, saatbaşı əmək haqqı işçiləri iş vaxtından daha səmərəli istifadə etməyə həvəsləndirir. İşəgötürən bundan mütləq faydalanır. Bu halda işəgötürən işçilərin sayını azalda və ya iş saatlarının sayını azalda bilər. O, həmçinin görülən işin standartını və onun tamamlanma vaxtını müəyyən etməkdə sərbəstdir. Buna görə də işçilərin saatda iş yükü arta bilər və bu, saatlıq əmək haqqının sabit gəlirə zəmanət verməməsinə baxmayaraq baş verə bilər. Bütün bunlar təbii ki, birbaşa sosial problemlərə aiddir.

Əmək bazarı ekspertlərinin fikrincə, bu halda ev təsərrüfatlarının gəlirlərinin kəskin azalmasının qarşısını almaq üçün sosial müdafiə sistemini gücləndirmək lazım gələ bilər. Ən əsası isə, bu sistemə keçid mənfi sosial nəticələrin qarşısını almaq və məşğulluq bazarının inkişafını stimullaşdırmaq üçün normativ hüquqi aktların diqqətlə işlənməsini və bütün tərəflərin maraqlarının nəzərə alınmasını tələb edəcək.

AYNA-nın həmsöhbət olduğu vətəndaşlar ən narahatedici məqamlar arasında iş vaxtının azaldılmasını göstərirlər. Bu, başadüşüləndir. Axı, xərcləri azaltmaq üçün işəgötürənlər işçilərin işlədiyi vaxtın miqdarını azalda bilər. Nəticədə, saatlıq tarif artsa belə, işçilər daha az alacaqlar.

Onsuz da minimum saatlıq tarifə riayət olunmasına nəzarətin, xüsusən də kiçik müəssisələrdə və aşağı maaşlı sənayelərdə çətin ola biləcəyi deyilir. İşəgötürənlər minimum əmək haqqı tələblərinə əməl etmədikdə bu, geniş yayılmış sui-istifadəyə səbəb ola bilər. Onu da nəzərə almaq lazımdır ki, minimum saatlıq əmək haqqı heç də həmişə həyat səviyyəsinin yaxşılaşmasına səbəb olmur, çünki işçilər iş saatlarının çatışmazlığı və ya sabitliyin olmaması ilə üzləşə bilərlər və buna görə də, hətta yüksək saatlıq tariflər olsa belə, ümumilikdə gəlir qeyri-kafi qala və ya sadəcə olaraq azala bilər.

Mütəxəssislər belə bir qərar üçün zamanın tez olması ilə razılaşırlar. Məsələn, “Xidmət-iş” Həmkarlar İttifaqları Federasiyasının vitse-prezidenti Cəmaləddin İsmayılovun sözlərinə görə, xaricdə saatlıq əmək haqqı geniş tətbiq edilir, lakin bunun üçün ciddi iqtisadi baza və insanların normal yaşayış minimumunu təmin etmək üçün əmək haqqı fondu lazımdır: “Əslində, saatlıq minimum əmək haqqı aylıq minimum əmək haqqından artıq olarsa, bu cür üsullardan cəmiyyətimiz tərəfindən istifadə oluna və bəyənilə bilər”.

Öz növbəsində iqtisadçı ekspert Natiq Cəfərli indiki şəraitdə belə təşəbbüslərə etimadın aşağı olduğunu düşünür: “Yerli məşğulluq bazarında dövlət sektoru üstünlük təşkil edir və yüz minlərlə dövlət işçisi konkret və sabit iş saatına malikdir”.(AYNA)