Brahma Çellani

“Project Syndicate”

ABŞ-ın müdafiə naziri Cim Mattis Cənubi Çin dənizində Pekinin “qorxu və məcburiyyət” strategiyasına qarşı çıxıb. Məlum strategiya bölgədə gəmi əleyhinə raketlərin, “yer-hava” tipli raketlər və elektron əngəl qurğuları, habelə Vudi adasında nüvə silahlı bombardımançı təyyarələrin yerləşdirilməsini nəzərdə tutur. Mattis xəbərdarlıq edib ki, “Çin beynəlxalq birliyi vecinə almır”.

Yenixeber.org: Amma nəticələr nədir?

2016-cı ilədə Beynəlxalq Arbitraj Məhkəməsinin ərazi iddialarını ləğv etməsinə baxmayaraq, iki ardıcıl ABŞ administrasiyası – Barak Obamanın və indi Donald Trampın – Cənubi Çin dənizində sürətlə inkişaf edən Çin ekspansionizminə qarşı etibarlı müqavimət göstərə bilməyib. Bunun əvəzinə, ABŞ ritorik və ya simvolik hərəkətlər edir.

Misal üçün, Birləşmiş Ştatlar bu yay 26 ölkənin iştirakı ilə “Rim of the Pacific” (RIMPAC) dəniz təlimindən imtina edib. Bu, ABŞ-ın Çinə qarşı sərt bir yanaşma qəbul edə biləcəyi potensialının göstəricidir. Mattis həmin qərarını, ölçüsünə görə Meksika körfəzindən iki dəfə böyük olan Cənubi Çin dənizində Çin hərbiləşdirilməsinə “ilkin cavab” adlandırıb.

Eyni şəkildə, Obamanın zamanından fərqli olaraq, Tramp dönəmində daha müntəzəm olaraq baş verən ABŞ Dəniz Qüvvələrinin sərbəst naviqasiya əməliyyatları (FON) geniş şəkildə şişirdilib. Mübahisəli Parasel adaları yanından raket kreyseri və eskadra mina gəmisinin keçidi ilə ən son əməliyyatlardan sonra Mattis ABŞ-ın Çinə müqavimət göstərə biləcək “yeganə ölkə” olduğunu bəyan edib.

Amma Çin də Amerikanın FON əməliyyatlarından Çin ictimai fikri ilə oynamaq üçün istifadə edib, donanmasının iki ABŞ hərbi gəmisini “xəbərdar etdiyini və qovduğunu” iddia edib. Daha önəmlisi, nə FON əməliyyatları, nə də Çinin RİMPAC-dan xaric edilməsi Çinin qonşularına qarşı zorakılığından söz açmağa əsas vermir. Son nəticədə, bu faktlar Çini dayandırmayacaq və ya ABŞ-ın müttəfiqlərini inandırmayacaq.

Əslində, Çinin tədricən artan təcavüzkarlığı Cənubi Çin dənizindəki faktları ümumən dəyişdirib. O, Hindistan və Sakit okean arasında olan strateji dəhlizə nəzarəti gücləndirib. Keçən il 5,3 trilyon dollar dəyərində olan qlobal dəniz ticarətinin üçdə biri bu ərazidən keçib. Eyni zamanda, BMT-nin Dəniz Konvensiyasına əsasən, bu ərazidə neft və qaz yataqlarını araşdırmaq istəyən digər iddiaçılara qarşı zorakılıq və alçaltma ilə Pekin bölgənin təbii ehtiyatlarına nəzarət edir. Vyetnam, məsələn, öz qitə şelfində belə bir layihədən imtina etmək məcburiyyətində qalıb.

Admiral Filip Deyvidson ABŞ-ın Hind-Sakit okean Komandanlığının rəhbəri vəzifəsinə gəlməzdən əvvəl, aprel ayında Senat komitəsinə verdiyi açıqlamada Çinin Cənubi Çin dənizindəki süni adalardakı əməliyyatlarının çoxalmasını dilə gətirib. “Çin indi ABŞ-la müharibə istisna olmaqla, bütün ssenarilərdə Cənubi Çin dənizini idarə edə bilir”, – deyə Deyvidson təsdiqləyib.

Deyvidsonun açıqlaması əyani sübutu ortaya çıxır. Pekin Cənubi Çin dənizində (və getdikcə ondan kənarda) güclənmək üçün uzunmüddətli strateji yanaşma qəbul etdiyinə görə ABŞ yalnız total müharibə perspektivinə yönəlib.

Pentaqon Çin prezidenti Si Zinpinin əsas nailiyyətlərdən biri kimi vurğuladığı süni adaları dağıtma qabiliyyətini nümayiş etdirib. Bu yaxınlarda qərargah baş direktoru general-leytenant Kennet MakKenzi deyib: “Mən yalnız sizə deyə bilərəm ki, ABŞ hərbçiləri Sakit okeanın qərb hissəsində kiçik adaları məhv etməyə dair böyük təcrübəyə sahibdir”.

Əgər açıq müharibə Cənubi Çin dənizində toqquşma Pekinin yeganə zəif bəndidirsə, ABŞ daha böyük strateji rəqabət qabiliyyətliyini itirəcək. Cənubi Çin dənizində hərbi naviqasiya azadlığını qorumağa çalışarkən, ABŞ dənizin azadlığı, o cümlədən bölgədəki digər ölkələrin hüquqlarını məhdudlaşdırmaq üçün Çinin gizli, lakin təcavüzkar həmləsinə göz yumur.

Yeganə əlverişli variant – Çinin ərazi və dəniz təftişçiliyini inkişaf etdirməsinin qarşısını alan inandırıcı strategiyadır. Admiral Harri Harris keçən ay ABŞ-ın Hind-Sakit okean Komandanlığının rəhbəri vəzifəsindən istefa verərkən xəbərdarlıq edib ki, “ABŞ, müttəfiqlərimiz və tərəfdaşlarımızın diqqətini cəlb etmədən və iştirakı olmadan, Çin Asiyada hegemoniya arzusunu həyata keçirəcək”.

Sadə şəkildə desək, Pekin bircə atəş açmadan, beynəlxalq itki vermədən Cənubi Çin dənizi uğrunda döyüşdə qələbə qazanır. Obama dönəmindən başlayan bu tendensiyanı Tramp da dəstəkləyir, baxmayaraq ki, Çin yeddi süni ada yaradıb və onları hərbiləşdirməyə başlayıb.

2012-ci ildə, yəni Obama dönəmində administrasiyanın susqunluğu ilə Pekin Cənubi Çin dənizində, Filippinin xüsusi iqtisadi zonasında yerləşən, ənənəvi balıq ovu çəkanı olan mübahisəli Skarboro Şoal adasını işğal edib. Bundan sonra daha geniş şəkildə adaqurma strategiyasına başlanılıb.

Çin torpaqlarının meliorasiya proqramının miqyasını anladıqda isə Rusiya Krımı ilhaq etməklə, ABŞ-ın diqqətini özünə yönəldib. Ancaq Pekinin Cənubi Çin dənizində əldə etdiyi uzunmüddətli strateji nəticələr baxımından daha ciddidir.

Təəssüf ki, iş Çinin genişlənməsini məhdudlaşdırmaya yetişdikdə, Tramp, sələfi kimi, cahil görünür. Ticarət, Şimali Koreya və İrana – üç məsələyə xüsusi diqqət yetirən Tramp, yeni mənimsənilən torpaqlarda qalıcı qurğuların yaradılması ilə, hərbi aktivlərini artıran Çini sakitcə seyr edir. İndi Çin Hind okeanında və Şərqi Çin dənizində strateji gedişlər etməyə başlayıb, Hindistandan Yaponiyaya qədər daha çox ölkənin maraqlarını təhdid edir.

Cənubi Çin dənizi böyük Hind-Sakit okean bölgəsində təsir uğrunda yarış mərkəzi olub və belə də qalacaq. ABŞ-ın qəribə kəmağıllığı sayəsində, azad, açıq və demokratik Hind-Sakit okean regionu yerini Çinin tam nəzarətdə olan qeyri-liberal, repressiv regional nizama verir.

Tərcümə: Strateq.az