Azərbaycanlı Pezeşkianın vədlərinin qiyməti nə qədərdir?

Yenixeber.org: İran Prezidenti Məsud Pezeşkian İran azərbaycanlılarının maraqlarına uyğun nələrsə edəcəyinə söz verib. Xüsusilə, Urmiya gölünün (Qərbi Azərbaycan vilayəti) bərpası və İranda ana dilindən istifadə hüququnu nəzərdə tutan Konstitusiyanın 15-ci maddəsinin həyata keçirilməsi üçün söz verib.

“Azad İran” teleqram kanalının məlumatına görə, dövlət başçısı bunu Güney Azərbaycandan olan vətəndaş cəmiyyəti fəalı Rəşid Daneşcuyiyə müsahibəsində deyib. İctimai fəal söhbət zamanı İran Konstitusiyasının 15-ci maddəsinin tələblərinə əməl olunmaması, Urmiya gölündəki ekoloji böhran və Güney Azərbaycanın təbii sərvətlərinin talan edilməsinə toxunub, ölkə Prezidentindən bu məsələlərlə bağlı planının açıqlanmasını istəyib.

Pezeşkian xalqın səsini unutmadığını diqqətə çatdırıb və əlavə edib ki, o, Urmiya gölünün bərpası, Konstitusiyanın 15-ci maddəsinin (ana dilində təhsil) həyata keçirilməsi, Cənubi Azərbaycanda qızıl mədənlərinin fəaliyyətinin təşkili istiqamətində fəaliyyətini davam etdirməyə çalışacaq.

Maraqlıdır, bu planlar nə dərəcədə həyata keçirilə bilər? Bir tərəfdən, Pezeşkian özü də azərbaycanlıdır və bu baxımdan onun öz xalqının mənafeyinə xidmət etmək istəyi tamamilə başadüşüləndir. Bəs Tehranın fars elitaları buna necə reaksiya verəcək? Onlar, məsələn, İran azərbaycanlılarının müxtəlif sahələrdə öz dillərindən tam istifadə etmək imkanına malik olmasına imkan verəcəklərmi?

Mövzunu tanınmış ekspertlərlə müzakirə etmişik.

Ukraynalı politoloq, Yaxın Şərq Araşdırmaları Mərkəzinin icraçı direktoru İqor Semivolos:

“Mən bu məqsədlərin yaxın gələcəkdə reallaşmasının mümkünlüyünə kifayət qədər şübhə ilə yanaşıram. Yüksək inflyasiya və iqtisadiyyatın ağır vəziyyəti nəzərə alınmaqla, dövlət büdcəsinin kəsirində ətraf mühitin mühafizəsi tədbirləri üçün vəsait yoxdur. Bundan əlavə, ana dilində təhsil məsələsi, düzgün ifadə etdiyiniz kimi, millətçi fars mövqeyi ilə daim toqquşur və bu, həm Pəhləvi sülaləsi dövründə, həm də indi faktiki olaraq dəyişməz qalır.

Təsəvvür etmək olar ki, Pezeşkian özü də milli dillərin istifadəsini genişləndirmək istəyir, o, bu barədə seçki kampaniyası zamanı danışıb. Lakin unutmayaq ki, belə qərarlar rəhbərin təsdiqini və bütöv bir sıra idarəetmə qərarlarının qəbulunu tələb edir. Faktiki olaraq Konstitusiyanın 15-ci maddələrinin icrasını təmin edir. Əks halda, bu maddə çoxdan tətbiq olunardı”.

Sonuncu çağırış Azərbaycan Milli Məclisinin deputatı, politoloq Rasim Musabəyov:

“İran Prezidenti ilə bu müsahibəyə baxdım. O, bu problemlərlə məşğul olacağına söz verdi - onlar çox kəskindir, bu seçkilərdə Pezeşkianı çiyinlərində prezident iqamətgahına aparan seçiciləri üçün çox vacibdir.

Amma onun konkret nəsə edib-etməyəcəyini söyləmək mənim üçün çətindir. Daha doğrusu, nə dərəcədə edəcək? Məsələn, Urmiya gölünü əvvəlki təbii vəziyyətinə qaytarmaq üçün ora milyardlar xərclənməlidir. Belə bir layihə var ki, ona əsasən Xəzər dənizindən təxminən 600-700 km məsafədə böyük diametrli borulardan istifadə etməklə su kəməri çəkilməlidir.

İran büdcəsində belə pul tapılacaqmı? Bu pulu həmin layihəyə ayıra biləcəklərmi? İran bu layihəni həyata keçirməyə texniki cəhətdən hazır olacaqmı? Bütün bunlar suallardır. Bu məsələ ilə məşğul olacağını söyləmək və problemi həll etmək bir-birindən fərqli şeylərdir. Və qorxuram ki, bu, sadəcə olaraq Pezeşkianın prezidentlik müddətinə uyğun gəlməyə bilər.

İkincisi, İran Konstitusiyasının 15-ci maddəsi etnik icmaların dillərinin təhsil və mədəniyyətdə istifadəsini şərtləndirir. Yaxşı, tutaq ki, filan universitetdə bir kafedra, iki-üç məktəb açacaqlar. Bu, Pezeşkianın vədini yerinə yetirməsi demək olacaqmı? Deyə bilər ki, “mən bu işə başlamışam”. Bəs bu, etnik icmaların problemlərinin həllində real nailiyyət demək olacaqmı?

Üstəlik, bunlar azlıqlar deyil. Məsələn, 8-9 ostanda (vilayətdə) azərbaycanlılar ya mütləq çoxluq, ya da nisbi çoxluq təşkil edir. Və onlar öz ana dilində tam təhsil almaq imkanından məhrumdurlar. 2-3 məktəbin açılması ilə bu məsələ həll olunmayacaq. Bu, problemin həllinə başlanılacaq hökumət proqramına aiddir.

Pezeşkian sualı bu şəkildə verə biləcəkmi? Onun bu məsələni irəli aparmağa iradəsi çatacaqmı? Bu, hələ açıq mövzudur. Sadəcə olaraq, bu məsələ ilə məşğul olacağını vəd etmək, İranda yaşayan on milyonlarla azərbaycanlı üçün bu yanan problemlərin həllində aydın irəliləyişin olacağına inam yaratmasa da, heç olmasa, bir gözlənti yaratmaq üçün tamamilə kifayət deyil.

Ona görə də mən hələlik inanıram ki, biz İranın yeni Prezidentinin konkret addımlarını gözləməli və izləməliyik. Və bu addımlar atılacaqmı? Çünki daha aktual olan məsələlər, təbii ki, İranın iqtisadi durumu, daim böyük müharibə astanasında olan geosiyasi gərginlik və boğucu sanksiyaları yumşaltmaq üçün ABŞ-la hansısa formada danışıqlar aparmaq zərurətidir. Və hələ aydın deyil: Tramp qalib gələcək, yoxsa Harris. Deməli, onun Urmiya və etnik icmaların öz dillərindən istifadə hüququnun həyata keçirilməsi ilə bağlı açıqlamaları təkcə vədlərdən ibarət olmamalıdır. Ümid edək ki, Pezeşkian bu vədlərə əməl edə bilcək”.(AYNA)