Azərbaycanda dərman bazarında qiymətlərin tənzimlənməsi üçün hökumət vahid tarif sistemi tətbiq edir. Əczaçılar hökumətin bu cür nəzarət mexanizmini süni müdaxilə olaraq dəyərləndirir.

Xeberinfo.com:  Çünki sərbəst bazara tətbiq edilən vahid qiymətlər əks effekt verir. Azərbaycanda dərman istehsalı yox dərəcəsindədir deyə xaricdən dərman idxalına maraqlı olan kiçik sahibkarlar, əczaçılar indiyədək ucuz alıb, baha satmaqla qazanc əldə edirdilərsə, indi ucuz alıb, ucuz satmaqla “aldım qoz, satdım qoz, bunun mənə nə faydası” deyib bizneslərini demək olar ki, qapadıblar. Odur ki, dərman bazarında qıtlıq yaranıb. Defitsit mallar isə bütün hallarda qiymətlərin artımına gətirib çıxarır.

Qazanan oliqarxlardır 

Kütləvi dərman idxalına himayəçilik edən məmur oliqarxlar isə bu qıtlıqdan yararlanıb, daha çox qazanc götürürlər, onlara dərmanların keyfiyyəti, qiyməti və əhalinin sağlamlığı maraqlı deyil. Odur ki, səhiyyə yetkililərinin efirlərdən, mətbuatdan tez-tez “qiymətə də, kəmiyyətə də, keyfiyyətə də yetərincə nəzarət var” deyiminə əhalinin artıq heç bir inamı qalmayıb. 

Narkomaniya əleyhinə absurd mübarizə: psxotrop tərklibli dərmana qadağa qoyulub

Sinir uclarının zədələnməsi xəstəliyindən əziyyət çəkən bir şəxs bu günlərdə redaksiyamıza müraciət edib. Yazır ki, onun ağır diaqnozlu allergik xəstəliyinə həkimlərin təyin etdiyi əlacı tapa bilmir. Çünki Belçika və Türkiyə istehsalı olan “Lirika” və “Atarax” adlı dərmanlar Azərbaycanda yoxdur. Resept əlində gəzmədiyi aptek qalmayıb. Səbəbilə maraqlandıqda ona bildirilib ki, bu dərmanlar psixotrop xarakterlidir, bunlardan narkotik alüdəçiləri geniş istifadə etdikləri üçün dərmanın satışı qadağan olunub. 

Azərbaycanın hüquq və səhiyyə orqanları bu qədərmi acizdir?

Dərdinin dərmanı üçün xəstə məcbur olub Türkiyənin Ərzurum şəhərinə gedib, həkim müayinəsindən keçib və həkim reseptlə bu dərmanları ona təyin edib. Yalnız bu halda o, məhdud sayda, içərisində 25 ədəd olmaqla cəmi 4 qutu dərmanın gömrükdən keçirilməsinə izn alıb. Bir qutusu 100 manata başa gələn bu dərmanlarsa onun ehtiyacını 3 aya ödəyir. 3 ay sonra xəstə yenə də məcburdur ki, xərc-xərac edib, əlacının dalınca diyar-diyar gəzsin: “4 saylı poliklinikada qeydiyyatdayam, orada yaşlı və təcrübəli bir həkimin müayinəsindən keçirəm, özəl klinikalardan birində xaricdə təhsil almış gənc həkimdən də müalicə alıram. Müalicələrinə inandığım, səhhətimin sağlığını etibar etdiyim hər iki həkim mənim üçün yalnız bu dərmanları tövsiyə edir. On minlərlə nevroloji xəstə var ki, “Lirika” onlar üçün yeganə dərmandır. Bu preparat isə Azərbaycana gətirilmir. Məgər bizim səhiyyə və hüquq orqanları bu qədər acizdir ki, narkomaniya əleyhinə belə primitiv mübarizə aparır? Ölkədə narkomaniya tüğyan edir. Dərman satışına qadağa qoymaqla, narkomaniyanı aradan qaldırmaq olar?”.

Səhiyyə Nazirliyinin bu dərmandan xəbəri yoxdur

Səhiyyə Nazirliyi ilə əlaqə saxladıq. Nazirliyin mətbuat xidmətindən Səfayə Əhmədova bizə bildirdi ki, əgər xəstə dövlət səhiyyə müəssisəsində stasionar qeydiyyata alınıbsa, həkimin təyin etdiyi dərman aptekdə ona verilməlidir: “O dərmanların bütün apteklərdə olmaması mümkün deyil. 153 qaynar xətti ilə əlaqə saxlayın”. 
Şikayətçinin qeyd etdiyi məqamları səhiyyə rəsmisinin diqqətinə çatdırdıq, bu dərmanların nə səbəbə qıt olması ilə maraqlandıq. S.Əhmədova bizə bir mobil nömrəsi verib, dedi ki, səbəbi Səhiyyə Nazirliyinin Respublika Narkoloji Mərkəzin direktoru Telman Məmmədhəsənovdan öyrənək. Həmin nömrəyə isə zəng çatmadı. Təkrar Səhiyyə Nazirliyi ilə əlaqə saxladıqda S.Əhmədova dedi: “Telman müəllimim telefonu nədənsə cavab vermir, növbəti gün arayın”.

Narkoloji Mərkəzin qadağası 

Bir neçə gün davamsız aramamıza isə bu günədək cavab ala bilmədik. 
Telman Məmmədhəsənovun 2013-cü ildə APA-ya verdiyi bu açıqlamadan -http://m.apa.az/az/xeber-az/sosial_xeberler/bezi-dermanlarin-azerbaycana-idxalinin-ve-satisinin-dayandirilmasinin-sebebi-aciqlanib isə belə görünür ki, mərkəz əməkdaşları araşdırma aparıb və bəzi dərman vasitələri, o cümlədən “Lirika”dan təyinatına uyğun olmayan sui-istifadəyə yol verildiyinə görə idxalı və satışı qadağan olunub. 

Rabitə Nazirliyinin səhiyyə xidməti: “Lirika” Azərbaycanda yoxdur”

153 qaynar xəttinə zəng etdik. Cavab bu oldu: “Lirika Azərbaycana gətirilmir”. “Atarax” üçünsə reseptlə müvafiq apteklərə yaxınlaşmamız tövsiyə olundu. Mətbuatdan olduğumuzu, səbəblərlə təfsilatlı maraqlanmağımızı bilincə telefonda bizə cavab verən xanım dedi ki, 153 Rabitə və Yüksək Texnalogiyalar Nazirliyinin nəzdində apteklərlə əlaqə qurub mərkəzləşmiş qaydada fəaliyyət göstərir, belə suallara cavab verməkdə sorunlu deyillər: “Səbəbi biz də bilmirik. Səhiyyə Nazirliyindən soruşun. “Lirika” adlı dərman üçün ötən ilə qədər çox xəstələr zəng edib maraqlanırdı. 2013-cü ildən bu dərman Azərbaycanda yoxdur. Ola bilsin poliklinikalara, xəstəxanalara, klinikalara məhdud şəkildə verilir. Amma bizdə məlumat budur ki, apteklərdə yoxdur”. 

“Lirika”nın bir həbi 5 manat, yaxud tutulsan 100 min manat...

Apteklərə yaxınlaşdıq. Apteklərdən birindən bizə belə cavab verildi ki, “Lirika”nın bir həbini 5 manatdan tapmaq mümkündür. Bu dərman “Həzi Aslanov” metrosu yaxınlığnda, bir də “Azadlıq” prospektində yerləşən digər bir apteklərdə vaxtilə satılıb. Həmin apteklərdən birinin rəhbəri gizli satışa görə 100 min manat cərimə olunub. 
Bu ilin yanvarında isə deputat Ülvi Quliyevə məxsus olduğu bildirilən “Murad-Aptek” dövlət qeydiyyatına alınmamış 46 adda dərman, o cümlədən “Lirika”nı satışa çıxardığı üçün bağlandı. 
Səhiyyə Nazirliyinin Analitik Ekspertiza Mərkəzilə əlaqə saxladıq. Mərkəzdən də bizə tövsiyə olundu ki, 153-lə əlaqə yaradaq. 153-dən aldığımız cavabları diqqətə çatdırdıq. Az sonra bizə zəng gəldi, “Atarax” əldə etmək üçün əlaqə nömrələri verildi və bildirldi ki, reseptlə yaxınlaşaq: “Amma “Lirika” yoxdur”.

Nazirlər Kabinetinin əndrabadi qərarı

“Niyə” sualımıza cavab bu oldu ki, əslində “Lirika” bu dərmanın satış adıdır. 21 dekabr 2015-ci ildən Nazirlər Kabinetinin qərarı var ki, dərmanların satış adı yazılmasın, ancaq tərkibi göstərilsin (?!-red.): “Bu dərman da psixotrop dərman preparatıdır. “Lirika” onun ticarət adıdır. Tərkibi preqabalindir. Həkimlər bu dərmanın satış adını yazmalı deyil. Preqabalin adı ilə istəsəniz apteklərin nömrəsini sizə verərəm, əlaqə saxlayıb, reseptlə yaxınlaşıb alarsız”. 

Təklif: Bu dərmanlar üçün xüsusi apteklər açılsın

Azad İstehlakçılar Birliyinin sədri Eyyub Hüseynov bildirir ki, dərmanların satışında süni maneələrlə defitst yaradılırsa, o dərmanların saxta, keyfiyyətsiz tərkibli variantları hazırlanır. Bu cür anormal qərarlardan isə əziyyət çəkən yenə də istehlakçılar olur: “Dövlət reseptlərlə satılan dərmanların buraxılışına nəzarət etməlidir. Belə dərman və dərman vasitələri tibb elmində özünü doğruldubsa, niyə qadağan olunsun? Əgər bu cür dərmanların başqa şəxslərin əlinə keçməsini istəmirlərsə, o zaman, bu dərmanlar üçün xüsusi apteklər fəaliyyət göstərsin. Narkomaniyaya qarşı belə primitiv mübarizə yolverilməzdir, hətta biabırçılıqdır”. 

Xəstəni iztirablı ağrıdan xilas edən – “Lirika”

Professor Adil Qeybullanın sözlərinə görə, “Lirika” (preqabalin) qıcolma əleyhinə təsir göstərən, neyropatik ağrıkəsici xüsusiyyətinə malik olan dərman preparatıdır. Onun fikrincə, Azərbaycanda istifadəsi və satışı qadağan edilən dərmanların siyahısında bu dərman olsa belə, həkim resepti əsasında buraxılmalıdır: “Bu dərmanlar antiepilektikdir, sinir ucluqlarında impulslar zəiflədikcə relaktasiya yaradır və xəstəni iztirablı ağrılardan xilas edir. Ağrıları götürən, kəskin yuxu gətirən psixotrop dərmanlardır. Belə dərmanlar güclü təsirə malik olduğu və güclü yan təsiri olduğuna görə və təsadüfi ələ keçməməsi üçün, yaş məhdudiyyətilə qəbuluna görə həkim repsepti əsasında verilməlidir. Dünyanın hər yerində bu belədir. Bizdə isə apteklərdə adi “Dimedrol”u belə əczaçılar satmağa qorxurlar. Çünki polis gəlib cəzalandıra, rüşvət ala bilər. Polisin nə işi var, apteklərdə? Həkim resepti varsa, əczaçı dərmanı satmalıdır. Narkotik anergetiklərdən başqa bütün dərmanlar dərman şəbəkəsində olmalıdır”. 

“Ölkəmizdə dövlət farmokopeyası yoxdur”

Həkim hesab edir ki, bütün bunlara səbəb ölkədə baş verən idotizmdir: “Dərman firmaları bir-iki adamın əlindədir. Ölkəyə daxil olan dərmanların keyfiyyət parametrləri çox aşağıdır. Digər tərəfdən, dövlət farmokopeyası yoxdur. Vətəndaş bilmir hansı dərmanın qəbuluna icazə var, hansına yox, hansından istifadə mümkündür, hansından deyil?”

“Dərmanların keyfiyyətinə nəzarət formaldır”

Həkim onu da qeyd etdi ki, dərmanların keyfiyyətinə nəzarət formal xarakter daşıyır və dərman preparatlarının idxalına korperativ maraqlar var: “Dərman fimaları istədikləri dərmanları gətirirlər. Əslində isə dövlət formokopeyası olmalıdır. Azərbaycanda istifadəsinə icazə verilən dərmanlar və bu dərmanlar haqqında məlumatlar orada yerləşdirilməlidir, dərmanların istehsal yeri haqda məlumatlar verilməlidir. Biz bir dərmanın izinə düşdük. Guya bu dərman Yunanıstanda hazırlanır. Yunanıstanda araşdırma aparıldı, məlum oldu ki, bu ölkənin belə dərmanın istehsalından xəbəri yoxdur”.

Saxta dərmanları mafioz qruplar hazırlayır

A.Qeybulla onu da dedi ki, hazırda dərman istehsalında inkişaf edən ölkələrdə də saxta dərmanlar hazırlanır: “Türkiyədə dərmanların keyfiyyət parametrləri deməzdim, Almaniya, Amerika səviyyəsindədir, amma hər halda yüksək səviyyədədir. Sadəcə, Türkiyədən bura o dərmanlar gətirilirsə, onlar ara sexlərdə, Türkiyə adı ilə hazırlana bilir. Hazırda istənilən dərmanın saxtası istehsal olunur. Bu cür dərmanların hazırlanması üçün texnalogiyalar da əldə edilir. Rusiyanın özündə xeyli xarici dərmanların saxta variantları hazırlanır. Özü də gecə saatlarında. Bununla da həmişə arxası gücə söykənən mafioz qruplar məşğul olurlar”.

“Dərman təhlükəsizliyi genefondumuzun təhlükəsizliyidir”

Professor sonda dedi ki, dərman təhlükəsizliyi genefondumuzun təhlükəsizliyi məsələsidir: “Dərmanlara görə məsuliyyət daşıyan şəxslərun bu problemləri həll etməsi onların vicdan borcudur. Hətta onkoloji dərmanlar arasında da tərkibi keyfiyyətsiz olan dərmanlar var. Dərman bazarında çox biyabırçı, acınacaqlı durum hökm sürür”. 
Vicdanını itirənlər var-dövlət qazanırlar, əhali isə sağlamlığını itirib, kütləvi xəstəlik və dərd-bəla tapırsa, bunca özbaşınalığın məsuliyyəti, cinayətlərin cəzası kimin ayağına yazılmalıdır? Axı bu ölkədə edilən haqsızlıqların divanı yoxdur...