Maliyyə və gündəlik həyat: Çətin bildikləriniz sadə dildə…

            Dövlətə güvənək, yoxsa özümüz yığaq?

Yenixeber.org: Pensiya sözünü eşidəndə əksəriyyətimizin gözü önünə belə bir təsvir gəlir: yaşlı insan, mürəbbəli çay, binanın giriş qarşısında skamyada vaxt keçirmək və… dövlət ödənişləri. Amma bu gün belə bir sual getdikcə daha çox yaranır: görəsən, o mürəbbə çörəklə yeməyə bəs edəcəkmi?

Hazırda Azərbaycanda pensiya sistemi çətin dövr yaşayır. Bir tərəfdən dövlət pensiya ödəmələrini davam etdirir, minimum məbləğləri artırır və “layiqli qocalıq”dan danışır. Digər tərəfdən isə mağazalarda qiymətlər pensiyadan daha sürətlə artır. Azərbaycanda pensiya sistemi bir növ köhnə qaz sobasına bənzəyir: ilk baxışda işləyir, amma alovu gah zəifləyir, gah da sönür. Biz də tez-tez düşünürük – bəlkə artıq başqa ocaqda isinək?

                     Hazırda vəziyyət necədir?

Bizdə həmrəylik prinsipi üzərində qurulan dövlət pensiya sistemi fəaliyyət göstərir: işləyənlər sosial ödəniş edir, həmin pullar (bu vəsait yetərli deyil) və dövlət büdcəsindən əlavə dotasiyalar hesabına hazırkı pensiyaçılara ödənişlər həyata keçirilir. Nəzəri cəhətdən hər şey qaydasındadır… Amma sadəcə nəzəriyyədə.

Əslində isə:

- Əksər pensiyaçılar minimum pensiya alır.

- Bir çox işəgötürənlər işçilərini ya aşağı minimum maaşla rəsmiləşdirir, ya da ümumiyyətlə ödəniş etmir.

- Xüsusilə gənclər – azda işçilər, kuryerlər, fərdi fəaliyyətlə məşğul olanlar – bilərəkdən pensiya ödənişlərindən yayınırlar. Çünki “zamanı gələndə onsuz da bir şey almayacağıq” düşüncəsindədirlər.

Onları da başa düşmək olar. Sistemə etibar yüksək deyil. Çoxları əmindir ki, onların pensiya yaşına çatanda ya sistem tanınmaz hala düşəcək, ya da özləri o günə çatmayacaqlar. Beləliklə, dövlət pensiyası çox zaman rahat qocalıq yox, “minimum dolanışıq komplekti” statusunu alır.

                 Niyə əksəriyyət “minimum” alır?

Səbəb yalnız ədalətsizliklə bağlı deyil. Çox bəsit və həyati məqamlar var:

• Bəziləri qeyri-rəsmi işləyir – və illər fonddan yan keçib gedir.
• Kiçik biznes sosial ödənişlərdə qənaət etməyə çalışır.
• Hətta onillərlə işləyənlər belə, iş stajını təsdiqləyə bilmir – arxivlər itib, şirkətlər bağlanıb.

Nəticə: insan 30-40 il işləyir və pensiyaya çıxanda tələbənin bir ay qəhvə və taksiyə xərclədiyi qədər pensiya alır.

             Yeni ideya: Özəl Pensiya Fondları?

Son vaxtlar Azərbaycanda fərdi (yığım) pensiya fondları ideyası daha aktiv müzakirə olunur. Bu – “yeni tip pensiya”dır. Burada hər kəs özü qərar verir: pulunu hansı müddətə, hansı risklə və hara yatırmaq.

Çağdaş səslənir. Ümidvericidir. Amma tamamilə haqlı suallar yaranır:

• Bu fondları kim nəzarətdə saxlayacaq?
• 90-cı illərdə baş verən maliyyə “piramidaları” təkrar olunmayacaqmı?
• Maliyyə mədəniyyətimiz uzunmüddətli planlaşdırmaya hazırdırmı?

Etimad, şəffaf qaydalar və maliyyə savadlılığı olmadan bu ideya sadəcə təqdimatlarda gözəl slaydlardan o yana keçməyə bilər.

                        Bəs nə etməli?

Dövlətdən möcüzə gözləmək olar. Amma “B planını” da unutmaq olmaz.

Bir neçə sadə, amma faydalı addım:

1. Daim yığın. Hətta həftədə 5-10 manat olsa belə. Özünüz üçün “pensiya yastığı” yaradın.
2. Maliyyə ilə davranmağı öyrənin. Maliyyə savadlılığı ən yaxşı sığortadır.
3. Əgər riski anlayırsınızsa, investisiya edin. Hətta bank depoziti belə bir addımdır.
4. Təkcə özünüzü yox, övladlarınızın da gələcəyini düşünün. Ola bilsin, sizin pensiyanız onların dəstəyi olacaq. Onların uğuru isə sizin ən yaxşı investisiyanızdır.

                                    Bəs Bakıdan kənarda necə olsun?

Gözəl sualdır. Regionlarda vəziyyət daha mürəkkəbdir. Orada həm rəsmi iş yerləri azdır, həm də qənaətlər çox zaman toyuq-cücədən ibarətdir. Amma burada da eyni prinsip işləyir: harada bacarırsansa, orada yığın. Ola bilsin, bu, bir inək almaq, istixanaya sərmayə qoymaq və ya tələbəyə otaq kirayə vermək olacaq. Bütün bunlar da sizin gələcək pensiya kapitalınızdır.

                   Bəs indi nə edək: dövlətə güvənək, yoxsa özümüz hərəkətə keçək?

Seçim hər kəsin öz əlindədir. Amma unutmaq olmaz: qocalıq nə təsadüfdür, nə də sürpriz. O, mütləq gələcək. Və yaxşı olardı ki, onun bank hesabı da olsun.

Üstəlik:
Pensiya təkcə qocalıq demək deyil. Bu, həm də bu gün necə yaşamağımızla bağlıdır. Kimə güvəndiyimizlə və taleyimizi öz əlimizə almağa hazır olub-olmadığımızla bağlıdır. Gənc, sağlam və məşğul olanda bu mövzu uzaq görünə bilər. Amma sonra o gün gələcək – bu dəqiqdir.

Və yaxşı olar ki, o günü əliboş yox, başının üstündə bir damla və imkan varsa, maşının açarları ilə qarşılayasan. Əlində olan imkanları dəyərləndir və gələcəyin üçün plan qur ki, nə dilənməyə, nə də başqasının qapısını döyməyə məcbur olmayasan.

O qocalığı yalnız bu formada layiqincə qarşılamaq olar – təsadüf kimi yox, öz seçiminin nəticəsi kimi. Çünki həyat yaşamaq sənəti olduğu qədər, həm də rahat yuxu sənətidir. Və bunun üçün yalnız isti yorğan yox, dəqiq plan da lazımdır.(pressklub)

Seçim sənindir: gözləmək, hərəkətə keçmək, yoxsa hər ikisini birləşdirmək…

Fuad Rəsulov