Yenixeber.org: Hazırda biz dünya nizamının qlobal dəyişikliklərinin şahidi oluruq. Trampın inauqurasiyasından sonra xəbər başlıqları bunu bir daha təsdiq edir: "ABŞ öz ərazisini genişləndirmək və Marsı mənimsəmək niyyətindədir", "Tramp Meksika körfəzinin və Denali dağının adını dəyişəcək ", "Biz Panama kanalını geri qaytaracağıq"... Bu cür bəyanatlar ilk baxışdan absurd görünə bilər, lakin onların arxasında dərin məna gizlənir. Onlar bizi müasir dünyanı idarə edən qüvvələr haqqında və "güc" anlayışı üzərində düşünməyə vadar edir.

                Gücün mahiyyəti və dəyişən dünya

İnsanlıq tarixinin başlanğıcından etibarən mövcudluğun əsas prinsipi sadə bir qanuna əsaslanıb: kim güclüdürsə, o da haqlıdır. Bu, müharibədən tutmuş siyasətə qədər hər yerdə keçərli idi. Hərbi güc, fəth edilən torpaqlar və təsir dairələri – bütün bunlar nizamı kimlərin quracağını müəyyən edirdi. Lakin bu gün, XXI əsrdə, hər şey daha mürəkkəbdir. Güc artıq yalnız tanklarda, toplarda və təyyarələrdə deyil... Biz gücün formasını dəyişdiyi və çoxşaxəli olduğu bir dövrə qədəm qoyuruq.

                                  Müasir dövrdə güclü olmaq nə deməkdir?

Əvvəllər hər şey aydın idi: kimin daha çox ordusu və silahı varsa, o da haqlıdır. Keçmişin böyük imperiyalarını xatırlayın - Roma, Osmanlı, Britaniya... Onlar ordularına və fəthlərinə güvənərək qaydalarını diktə edirdilər. Hətta XX əsrdə də müharibə əsas təsir aləti olaraq qalırdı. Lakin keçən əsrin ikinci yarısında beynəlxalq institutlar və hüquqi mexanizmlər vasitəsilə gücün məhdudlaşdırılması cəhdləri meydana çıxdı. Birləşmiş Millətlər Təşkilatı, beynəlxalq məhkəmələr və iqtisadi ittifaqlar qanuna və əməkdaşlığa əsaslanan yeni nizam yaratmağa çalışdılar. Bir müddət insanlıq başqa bir yol tapmış kimi görünürdü. Lakin bu gün biz güc paradigmasının yeni bir formada geri döndüyünü müşahidə edirik.

Hərbi güc hələ də vacib amil olaraq qalır, lakin ona iqtisadi, texnoloji və informasiya gücü əlavə olunub. Sanksiyalar, ticarət müharibələri, mühüm resurslara nəzarət - bütün bunlar silaha çevrilib. Məsələn, ABŞ digər ölkələrə təzyiq göstərmək üçün sanksiyalardan aktiv şəkildə istifadə edir. Avropa İttifaqı da iqtisadi tədbirlərə əl atır - məsələn, Rusiya ilə ticarəti məhdudlaşdıraraq öz dəyərlərini qoruyur. Çin isə iqtisadi əlaqələr və investisiyalar vasitəsilə təsirini genişləndirərək "Bir kəmər - bir yol" strategiyasını irəli sürür. Rusiya isə enerji diplomatiyasına və hərbi gücə üstünlük verərək, qlobal arenada mövqeyini qoruyur.

Texnoloji liderlik uğrunda ABŞ və Çin kimi nəhənglər süni intellekt və kvant hesablamaları sahəsində rəqabət aparırlar. Fransa isə yaşıl texnologiyalar və dayanıqlı inkişaf sahəsinə diqqət yetirərək yeni texnoloji dünyada öz yerini tutmağa çalışır. Ən son texnologiyalara və inkişaflara sahib olanlar üstünlük qazanır. ABŞ Google, Facebook və Twitter kimi qlobal platformalar vasitəsilə ictimai fikri idarə edərək təsirini artırmağa davam edir. Avropa İttifaqı isə rəqəmsal asılılığın təhlükələrini anlayaraq sərt tənzimləmələr tətbiq edir və öz vətəndaşlarını manipulyasiyalardan qorumağa çalışır.

                                   İnformasiya: Müasir dövrün silahı

İnternet dövründə informasiya silaha çevrilib. Ukrayna münaqişəsi zamanı sosial şəbəkələr hadisələrin işıqlandırılması ilə yanaşı, ictimai fikri idarə etmək üçün də vasitə oldu. Saxta xəbərlər və məqsədyönlü dezinformasiya milyonlarla insanın hadisələrə baxışını dəyişdi və müxtəlif ölkələrdə siyasi qərarlara təsir göstərdi. Rusiya öz mövqeyini irəli sürmək üçün medianı fəal şəkildə istifadə edir, Çin isə Qərbdən asılılığı azaltmaq üçün öz platformalarını yaradır.

Bütün bunlar müasir dünyanı daha mürəkkəb edir. Geosiyasi qarşıdurma artıq tanklar və aviadaşıyıcılarla məhdudlaşmır. İndi bu özünü kibermüharibələrdə, nadir metallar uğrunda rəqabətdə və qlobal dezinformasiya kampaniyalarında göstərir. Və pulları, texnologiyaları və informasiyanı idarə etməyi bacaranlar daha güclü olurlar. Zəiflər isə uyğunlaşmağa məcbur qalır.

                            Güc və ədalət arasında seçim

Lakin güc yeganə həqiqət meyarına çevriləndə nə etmək lazımdır? Əgər güclü olan qaydaları diktə edirsə, ədalətin yeri haradadır? Anlamaq vacibdir ki, güc özü-özlüyündə pis deyil. O, yoxsulluqla mübarizə, iqlim dəyişikliyi, epidemiyalar kimi böyük problemləri həll etmək üçün vasitə ola bilər. Əsas məsələ onun necə istifadə olunmasıdır. Güclülər zəiflərə təzyiq göstərə və ya onlara kömək edə bilərlər. Şərtlərini diktə etmək əvəzinə, ümumi maraqları qoruya bilərlər. Bunun üçün təzyiqə yox, əməkdaşlığa əsaslanan yeni güc konsepsiyasına ehtiyac var.

                                                Gələcək bizi nələr gözləyir?

Dünya indi dəyişir və güc formaları daha mürəkkəb hala gəlir. Avropa İttifaqı, xüsusən də Fransa, əməkdaşlıq və çoxtərəfli yanaşmanın əhəmiyyətini vurğulayaraq, kiçik dövlətlərlə münasibətlərdə bəzən ikili standartlar nümayiş etdirirlər. Fransa təsirini qorumağa çalışaraq, prinsiplərdən daha çox danışır, lakin hərəkətləri ilə onları tam dəstəkləmir. Almaniya isə əksinə, praqmatik yanaşması sayəsində hələ də Aİ-də mühüm rol oynayır və bir çox mühüm qərarların tonunu təyin edir. ABŞ texnologiya və iqtisadiyyat vasitəsilə təsirini gücləndirməyə davam edir, lakin çoxqütblü dünyanın çağırışları ilə üzləşir.

Çin, aktiv şəkildə “Bir kəmər - bir yol” strategiyasını inkişaf etdirərək öz mövqeyini genişləndirir və xüsusən inkişaf edən ölkələrlə yeni iqtisadi əlaqələr qurur. Rusiya isə hərbi gücə və enerji resurslarına güvənir, amma sanksiya təzyiqləri və daxili çətinliklərlə üzləşir.
Qlobal arenada getdikcə daha çox Türkiyə və ya İndoneziya kimi “orta güc” dövlətləri özünü göstərir. Bu ölkələr coğrafi mövqeyini, iqtisadi artımını və regional təsirini istifadə edərək, dünya proseslərinə təsir göstərmək qabiliyyətinə malik mühüm oyunçulara çevrilirlər.

Azərbaycanı klassik anlamda Cənubi Koreya və ya Braziliya kimi "orta güc" adlandırmaq çətindir, lakin strateji əhəmiyyəti və qlobal oyunçular arasında balans yaratmaq bacarığı onu Cənubi Qafqazda və hətta onun hüdudlarından kənarda mühüm regional aktora çevirir. Əhəmiyyətli nəqliyyat dəhlizlərinin kəsişməsində yerləşən və müəyyən enerji resurslarına sahib olan Azərbaycan öz "gücünü" müxtəlif ölkələrin iqtisadi maraqlarını birləşdirmək bacarığında tapır. Onun Şərq və Qərb, Şimal və Cənub arasında körpü rolu bölgədə əlaqələrin və əməkdaşlığın artdığı bir dövrdə əhəmiyyətli rol oynamağa imkan verir.

Tarix göstərir ki, güc həmişə əsas element olub. Amma bu, güclülərin zəiflərə qaydalar diktə etdiyi, yoxsa gücün hamının xeyrinə istifadə olunduğu bir dünya olacaq? Teodor Ruzvelt belə bir fikir söyləmişdi: "Güc yalnız güclülərin əlində deyil, həm də ədalətin tərəfində olmalıdır". Amma görəsən, güc ədalətin alətinə çevrilə biləcəkmi? Ümid edək ki, bu mümkün olacaq, baxmayaraq ki, tarixdə hələ belə bir nümunə olmayıb...(pressklub)