“O, Azərbaycanla mehriban qonşuluq münasibətlərinə daha çox meyl göstərəcək, amma qalib gəlmək şansı çox aşağıdır”

Yenixeber.org: Təyyarə qəzasında dünyasını dəyişən İran Prezidenti İbrahim Rəisinin yerinə seçkilərdə 6 namizəd təsdiqlənib. İslam Respublikasının seçki qərargahının nümayəndəsinin sözlərinə görə, digər iddiaçılar arasında parlamentin spikeri və İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusunun keçmiş komandanı Məhəmməd Baqir Qalibaf, eləcə də İranın mənəvi lideri Ayətullah Əli Xamneyinin ofisinin keçmiş rəhbəri, Tehranın nüvə danışıqlarında baş nümayəndəsi olan Səid Cəlili prezidentlik yarışına qatılıb. Bu siyasətçilərin hər ikisi mühafizəkarlar düşərgəsini təmsil edirlər.

On iki islam din xadimi və hüquqşünasdan ibarət olan İran Konstitusiyasının Keşikçilər Şurası mühafizəkar Tehran meri Əlirza Zəkaninin, islahat yönümlü Məclisin üzvü Məsud Pezeşkianın, keçmiş daxili işlər naziri Mustafa Purməhəmmədinin və vitse-prezident Əmir-Hüseyn Qazizadənin də namizədliyini təsdiqləyib.

Maraqlıdır, onlardan hansının seçilməsi Azərbaycanın maraqlarına daha çox xidmət edərdi? Kim ölkəmizlə tam mehriban qonşuluq münasibətlərinə başqalarından daha çox diqqət yetirəcək? Və daha bir sual: niyə Mahmud Əhmədinejad və Əli Laricani kimi məşhur siyasətçilərin seçkilərə qatılmasına icazə verilmədi?

Mövzunu İran üzrə tanınmış əcnəbi ekspertlərlə müzakirə etmişik.

Rusiya Dövlət Humanitar Elmlər Universitetinin Müasir Şərq və Afrika kafedrasının dosenti, Rusiya Elmlər Akademiyasının Şərqşünaslıq İnstitutunun baş elmi işçisi Lana Ravandi-Fədai:

“Azərbaycana münasibətdən danışsaq, indi bu, kifayət qədər mürəkkəb məsələdir. Çünki prezidentliyə namizədlərin heç biri hələ öz proqramını, xarici siyasətə baxışını təqdim etməyib. Bu, seçkiyə 2 gün qalmış təqdim olunacaq.

Mən İranın Azərbaycanla münasibətlərində ciddi dəyişikliklər gözləməzdim, çünki Konstitusiyaya görə, xarici siyasətin əsas konturlarını Prezident deyil, Ali Dini Lider müəyyən edir. Prezident ölkəni ancaq beynəlxalq arenada təmsil edir və artıq seçilmiş kursu müəyyən dərəcədə korrektə edə bilər.

Mən də ümid edirəm ki, Rəisi administrasiyasının ötən il qonşularla barışıq, yəni Azərbaycanla barışması istiqamətində başlatdığı kurs davam edəcək. Ümid edirəm ki, əlaqələr bundan sonra da konstruktiv yöndə inkişaf edəcək.

Mahmud Əhmədinejad və Əli Laricani kimi siyasətçilərin seçkilərə niyə buraxılmamasına gəlincə, onu demək lazımdır ki, İranda prezident seçkilərində iştirak üçün bütün namizədlər Müşahidə Şurası vasitəsilə seçilir. Və əhalinin Ekspertlər Şurasını, prezidenti, parlament üzvlərini birbaşa gizli səsvermə yolu ilə seçməsinə baxmayaraq, əhalinin seçdiyi bütün namizədlər ilk növbədə Müşahidə Şurası tərəfindən təsdiqlənməlidir. Bu Şura 12 nəfərdən ibarətdir - 6 fəqih (İslam ilahiyyatçısı-hüquqşünas) Ali Lider tərəfindən təyin edilir, 6 vəkil isə məhkəmə hakimiyyəti başçısının təklifi ilə Məclis tərəfindən seçilir.

Nəzarət Şurası (bəzi alimlər bunu İran parlamentinin yuxarı palatası adlandırırlar) Məclisdən üstündür. Seçkilərdə əsas rolu rəhbərin təyin etdiyi bu 6 nəfər oynayır. Hansı namizədin İslam normalarına uyğun olduğunu, hansının uyğun olmadığını müəyyən edirlər. Məsələn, prezident seçkilərində iştirak etmək üçün 600-dən çox ərizə verildi, lakin cəmi 6 namizəd təsdiqləndi. Nəzəri cəhətdən rejimin mühüm əsaslarına qarşı çıxa bilən insanlar, hətta qızğın mühafizəkarlar da seçkilərdən kənarlaşdırıldı - məsələn, mübahisələrə və şok yaratmağa meylli olan Mahmud Əhmədinejad”.

İsrailli iranşünas və jurnalist Mixail Borodkin:

“İcazə versəniz, axırdan başlayacam. Əli Laricani çox güclü bir ailəni təmsil edir və İranın siyasi mühafizəkar elitası onu öz hakimiyyətləri üçün ciddi təhlükə hesab edir. Laricaninin bir vaxtlar komandanlıq etdiyi SEPAH ilə çoxlu əlaqələri var, çoxlu siyasi təsirə malikdir, onun uzun müddət spiker olması əbəs yerə deyil, qardaşı Ayətullah Sadiq Laricaninin isə Ali Rəhbər Əli Xameneyidən sonra onun yeriə iddialı olduğu barədə şayiələr var. İndiki siyasi elita üçün belə təhlükəli namizədin seçkilərdə iştirakına sadəcə olaraq imkan vermək olmaz.

Keçmiş Prezident Mahmud Əhmədinejadın özü də bu mühafizəkar elitaya mənsub görünür. Amma Prezident olduğu müddətdə Ali Liderlə mübahisəsi yaranıb. Xameneyi onun prezidentlik yarışında iştirakına razı olmayacaqdı.

Qeydə alınmış namizədlər arasında spiker Qalibaf favorit sayılır. Digər iki kifayət qədər güclü namizəd Səid Cəlili və Məsud Pezeşkiyandır. Ekspertlərin fikrincə, digər üçünün qalib olmaq şansı yoxdur, baxmayaraq ki, şəxsən mən Pourməhəmmədini də isitisna etməzdim, çünki o, Rəisinin dublikatıdır və Xameneyi üçün Rəisi ideal Prezident idi.

Bu dörd nəfərdən yalnız Pezeşkian mötədil siyasətçi hesab olunur. Cəlili çox radikal baxışlarla spektrin digər ucundadır. Ona görə də deyə bilərik ki, Pezeşkian digərləri ilə müqayisədə Azərbaycanla mehriban qonşuluq münasibətləri qurmağa daha çox meylli olacaq. Amma onun qalib gəlmək şansı çox aşağıdır - çox güman ki, sürprizlər olmasa, Qalibaf və ya Cəlili Prezident olacaq.

Və yadda saxlamaq lazımdır ki, xarici siyasəti Prezident deyil, Ali Dini Lider müəyyən edir. Prezident yalnız müəyyən qədər məhdud təsir göstərə bilər, lakin bundan başqa heç nə edə bilməz. Ona görə də İranın Azərbaycanla münasibətləri, Tehranın Cənubi Qafqaz, Yaxın Şərq və qlobal arenadakı bütün siyasəti kimi, Prezident dəyişikliyi ilə ciddi dəyişikliklərə məruz qalmayacaq”.(AYNA)