Neftin qiyməti qalxsa, xalqın kreditləri bağlanarmı?

Yenixeber.org:   Dünya birjalarında neft bir qədər bahalaşıb. VTI markalı neftin 1 barelinin qiyməti 0,54 dollar artaraq 48,54 dollar təşkil edib. “Brent” markalı neftin 1 barelinin dəyəri də 0,49 dollar artaraq 51,48 dollar olub. “Azəri Layt” markalı neftin 1 barelinin qiyməti 0,83 dollar və yaxud 1,61% artaraq 52,49 dollara bərabər olub.

Neftin bahalaşması xəbəri Azərbaycan cəmiyyəti tərəfindən də sevinclə qarşılanır. Əhali neftin bahalaşacağı təqdirdə manatın məzənnəsinin sabit qalacağına, ən əsası isə problemli kreditlərin dövlət vəsaiti hesabına bağlanacağına ümid edir. Bəs görəsən, bu cür düşüncələrin iqtisadi əsası varmı? Neft bahalaşarsa, manatın məzənnəsinin sabit qalması və problemli kreditlərin həllini tapması mümkün olacaqmı?

“Yeni Müsavat”ın sualını cavablandıran iqtisadçı ekspert Qubad İbadoğlu bildirdi ki, neftin bahalaşması ehtimalı aşağıdır: “Bazarlarda gedən iqtisadi proseslər, ABŞ Federal Ehtiyatlar Sisteminin qərarları onu göstərir ki, neftin qiymətinin artması üçün heç bir əsas yoxdur. Ancaq təsəvvür etsək ki, neftin qiyməti bahalaşıb, bu baxımdan sözügedən təsirlər haqqında danışmaq olar. Əvvəla, ölkəyə daxil olan neft gəlirlərinin artması həm tədiyyə balansının, həm də xarici ticarət balansının daha yaxşı formaya düşməsinə gətirib çıxarır. Ancaq hazırda Dövlət Neft Fondunun cari illə bağlı olan büdcəsi onu deməyə əsas vermir ki, bu il büdcədən əlavə ödənişlər olacaq. Hətta neftin qiyməti bir neçə dəfə artarsa belə, bu ödənişlər Neft Fondunun cari ildə əldə etdiyi gəlirlər hesabına edilməyəcək. Çünki bu il Dövlət Neft Fondunun gəlirlər hissəsi 8 milyard 370 milyon manat proqnozlaşdırılırsa, xərclər hissəsi 14 milyard 483 milyon manatdır. Göründüyü kimi, arada böyük kəsir var, öhdəliklər çoxdur”.

İqtisadçının sözlərinə görə, bu öhdəliklərin də əsas hissəsi Azərbaycanın dövlət büdcəsinə transferlə bağlıdır:“Transferlərin önəmli hissəsi makroiqtisadi sabitliyin təmin edilməsi məqsədilə Mərkəzi Banka köçürmələrlə bağlıdır. Bu öhdəliklər onsuz da büdcədə nəzərdə tutulub. Neftin qiyməti büdcədə 40 dollar götürülüb. Hazırda bundan baha olsa da bu öhdəliklərin dəyişəcəyini proqnozlaşdırmağa dəymir. Buna görə də mən dolayı əlaqə görsəm də, neftin bahalaşması ilə manatın məzənnəsi və problemli kreditlərin həlli arasında birbaşa əlaqə görmürəm. Çünki vəsaitlər Dövlət Neft Fondunun büdcəsinə akkumilyasiya olunacaq. Oradan da artıq təsdiq olunmuş istiqamətlər üzrə bölüşdürüləcək. Bunu dəyişdirmək mümkündür. Lakin bu, prezidentin səlahiyyətində olan məsələdir.

Problemli kreditlərin həlli ilə bağlı olan məsələyə gəlincə, Q.İbadoğlu vurğuladı ki, bununla bağlı ciddi qərarlar qəbul olunmalıdır: “Artıq bu ilin ilk iki ayının məlumatlarına görə, bütün ölkə üzrə problemli kreditlərin həcmi 16,7 milyard manatdır. Problemli kreditlər də artıq 1 milyard 663 milyon manata çatıb. Bu isə deməkdir ki, problemli kreditlərin ümumi kreditlərdə payı 10 faizə çatıb. Bu ayı da nəzərə alsaq, deyə bilərik ki, artıq 10 faizi ötüb. Çünki problemli kreditlərin böyük bir hissəsi valyuta ilə olan kreditlərdir. Bunun üçün problem yalnız maliyyə məsələsi deyil. Onsuz da dövlət büdcəsindən, Neft Fondundan, Mərkəzi Bankın makroiqtisadi sabitliyinin təmin edilməsi məqsədilə əldə etdiyi transferlərdən bu məqsəd üçün vəsait ayırmaq mümkündür. Bunun üçün siyasi qərar lazımdır, hüquqi əsaslar formalaşdırılmalıdır. Bundan sonra biz bunun maliyyə tərəfini müzakirə edə bilərik. Mən maliyyə tərəfində də ciddi bir problem görmürəm. Əgər siyasi qərar olarsa və siyasi əsaslar yaradılarsa, o zaman bu problem çözmək mümkündür. Amma indiki yanaşma ilə, dövlətin bu məsələyə hazırkı münasibəti ilə mən yaxın zamanlarda bu problemin həllinə əsas görmürəm. Hesab etmirəm ki, bu problemin hazırda həll olunmamasının səbəbi neftin dünya bazarında qiymətinin aşağı olmasıdır. Müxtəlif mənbələrdən buraya vəsait cəlb etmək mümkündür. Biz dəfələrlə təklif etmişik ki, problemli kreditlər üzrə ayrıca agentlik yaradılmalıdır. Fiziki şəxslərin müflis olması ilə bağlı qanun qəbul olunmalıdır. Bu proses məhkəmə müstəvisində həll edilməlidir. Azərbaycan Mərkəzi Bankı problemli kreditlərin təsnifatını aparmalıdır. Bu problemin başqa cür həlli yoxdur. Əks halda, problemli kreditlər Azərbaycanın onsuz da pis vəziyyətdə olan bank sistemini çökdürəcək, həm də iqtisadi fəallığı aşağı salacaq. Çünki problemli kreditlərin əksəriyyəti fəaliyyətdə olan iqtisadi subyektlərə aiddir. Bu, onların fəaliyyətinə və əhalinin iqtisadi aktivliyinə mənfi təsir göstərir. O baxımdan, problemli kreditlər çox əhəmiyyətli məsələdir və manatın məzənnəsinin sabitliyinin qorunması baxımından da mən bunu önəmli məsələ kimi qiymətləndirirəm”.

Neftin qiymətinə gəlincə, Qubad İbadoğlu bildirdi ki, neftin qiymətinin yaxın gələcəkdə necə olacağını proqnozlaşdırmaq o qədər də asan deyil: “Neftin qiyməti təkcə iqtisadi faktorlardan asılı deyil. Hazırda gedən siyasi proseslər, strateji qərarların qəbul olunması onu göstərir ki, qiymətlərin bahalaşmasında əhəmiyyətli dəyişiklik görünmür”. 
Manatın məzənnəsinə gəlincə, iqtisadçı ekspert manatın uzun müddət bu məzənnədə qalmayacağını və bir müddət sonra ucuzlaşacağını vurğuladı.