Rusiya da fəallaşır; böyük güclərin sülh yarışı, yoxsa sülh oyunu? Ermənistanın asılı dövlət olması həm yaxşı, həm də pisdir, çünki... 

Yenixeber.org: “Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan Azərbaycanla sülh müqaviləsinin ABŞ variantını qəbul etmək qərarına gəlib”. “Yeni Müsavat”ın məlumatına görə, bu barədə Ermənistan mətbuatı yazıb.

Erməni mediası bildirir ki, baş nazir “Qarabağın muxtariyyət olmadan Azərbaycan ərazisi kimi tanınmasına” razı olacaq. “Bununla da Nikol Paşinyan Moskva ilə tam qarşıdurmaya getmək niyyətindədir. Nədən ki, Amerika variantının imzalanması Rusiya sülhməramlılarının bölgədən çıxarılmasına gətirəcək”, - yerli mətbuat qeyd edib.

*****

Son vaxtlar xarici mediada bu qəbildən ehtimal və versiyalar çoxalıb. Məlumdur ki, hazırda Azərbaycan və Ermənistan arasında sülh danışıqlarının əsas moderatoru Avropa Birliyidir (AB), Brüsseldir. Brüssel sülh prosesini dəstəkləyən ABŞ ilin sonunadək tərəflər arasında sülh müqaviləsinin imzalanmasına çalışır. Hərçənd ABŞ-la AB-nin sülh variantlarının mətnində müəyyən fərqlər olduğu haqda informasiyalar da yayılıb.

Belə ki, iddialara görə, rəsmi Vaşinqton sülh anlaşmasına keçmiş DQMV-nin muxtariyyətinin bərpası haqda bənd salınmasını istəyir. Bunu ermənipərəst konqresmen Frenk Pallone keçən həftə İrəvana elədiyi səfər zamanı söyləmişdi. Lakin onun nə dərədəcə Amerika hökumətinin mövqeyini əks etdirdiyi bilinmir.

Avropa Birliyinin sülh variantında isə status haqda heç nə deyilmir. Amma artıq erməni KİV-i iddia edir ki, “Amerika variantı”nda da muxtariyyət söhbəti yoxdur. Yaxud belə çıxır, ABŞ Brüssel variantını qəbul eləməli olub. Bəs gerçək haradadır, erməni KİV-lərini mötəbər saymaq olarmı?

*****

Bunu da yada salaq ki, Kremlin öz xüsusi nümayəndəsi İqor Xovayev vasitəsilə tərəflərə təqdim elədiyi sülh müqaviləsi variantında uzaq zamanlar üçün də olsa, status məsələsinin nəzərdə tutulduğu haqda Rusiya mediasında yazı dərc olunub. Lakin rəsmi Bakının etirazından sonra Moskvanın status bəndini sülh müqaviləsi mətnindən çıxardığı və ayrıca protokol şəklində təqdim edəcəyi bildirilir.

Sadalanan üç versiyanın hansı birinin həqiqətə yaxın olduğu, tərəflərin hansı varianta üstünlük verəcəyi yəqin ki, ən geci, ilin sonunadək üzə çıxacaq. Çox şey əlbəttə ki, rəsmi İrəvanın, nəhayət, özünü konstruktiv aparıb-aparmayacağından asılı olacaq. Yaxud vasitəçi güclər, özəlliklə AB və ABŞ Ermənistanı buna məcbur eləməlidir.

Çünki İrəvanın öz cığallığını davam eləməsi üçün heç bir bəhanəsi qalmayıb. Əgər o, öz sərhədlərində həqiqətən sakitlik arzulayırsa, müharibə istəmirsə, o zaman sülh çağırışlarına adekvat cavab verməlidir. Məsələni yenə uzatmaq isə yeni müharibəyə tuş gəlmək demək olacaq. O halda, Qərbin Ermənistana hərbi yardım göstərmək üçün motivi, əsası da qalmayacaq. Çünki Azərbaycanın ona təklif elədiyi sülh - ən ədalətli sülhdür.   

*****

“Ermənistan əfsus ki, Türkiyə və Azərbaycanın sabitliyini pozmaq istəyən dövlətlərin oyuncağı olmaqda davam edir. Bundan xilas olmadığı üçün də problem qalır. Uzatdığımız əli tutmursa, bununla bağlı bizim edə biləcəyimiz çox şey yoxdur. Öz mübarizəmizi aparmalıyıq”.

Bu sözləri Türkiyənin terror və təhlükəsizlik məsələləri üzrə tanınmış eksperti Abdullah Ağar deyib (Teleqraf.com).

“Türkiyə və Azərbaycan iki qədim, alicanab dövlət kimi döyüşüb kürəyini yerə vurduğumuz Ermənistana əl uzadıb ayağa qaldırmağa çalışır. Biz sabitlik, sülh istəyirik. Bunun necə ediləcəyimizi bilirik, amma kimsə sülh və sabitlikdən məmnun deyilsə, bizim edə biləcəyimiz çox şey yoxdur. Yəni onlar, işğaldan talanlardan, torpaqlarımızı dağıtmaqdan qidalanırlarsa, təbii ki, onlara qarşı mübarizəmizi davam etdirəcəyik”, - Ağar qeyd edib.

Onun sözlərinə görə, təhlükəsizliyin əsasında rifah, güclü iqtisadiyyat dayanır: “Bir bölgə iqtisadi baxımdan inkişafa nail olubsa, təhlükəsizlik məsələsi də ön plana çıxır. Ermənistan Qarabağ bölgəsini istismar etməklə, şəhərləri dağıtmaqla, hətta evlərin qapı-pəncərələrini yağmalamaqla ciddi inam böhranı yaradaraq qeyri-sabitliyə gətirib çıxarmışdı. Hazırda Azərbaycan Qarabağı təhlükəsizlik, sabitlik adasına çevirməkdədir. Bunu sivilizasiyanın, mədəniyyətin yüksəlişi kimi qiymətləndiririk”.

Ekspertə görə, Türkiyə ilə Ermənistan arasında münasibətlərin normallaşmasının tərəfdarıdır, lakin bu, heç cür gərçəkləşməyən bir reallıqdır. “Bunun səbəbi Ermənistanın asılı dövlətə çevrilməsidir. Çünki ayaqda qalmaq üçün xarici dəstəyə ehtiyacı var. Əlbəttə, əl açana salfet verərlər”, - deyə o vurğulayıb.

*****

Əslində də belədir: Ermənistan müstəqil dövlət deyil. Demək, gecikən sülhə görə əsas məsuliyyəti İrəvan üzərində həlledici söz sahibi ola güclər daşıyır. İlk növbədə də 10 noyabr kapitulyasiya sənədinin altında imzası duran Rusiya və onun rəhbəri.  

Rusiya Elmlər Akademiyasının Şərqşünaslıq İnstitutunun direktor müavini, politoloq Aleksandr Skakov bu xüsusda hesab edir ki, Rusiya Bakı-İrəvan danışıqlarında fəallığını itirməməli və sülh səylərinin intensivlişdirməlidir. O, Rusiya ilə Qərb arasında məsələ ilə bağlı razılaşmanı ən optimal adlandırıb və Qərbin sülh prosesindən Moskvanı sıxışdırıb çıxarmaq üçün heç bir səbəb görmədiyini deyib. “Eyni şəkildə mən Rusiyanın Qərbi bu prosesdən sıxışdırıb çıxarmaq üçün heç bir səbəb görmürəm”, - deyə o vurğulayıb.

Yazı hazırlanarkən məlumat yayıldı ki, Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev və Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan Rusiyada görüş keçirə və Rusiya lideri Vladimir Putinin iştirakı ilə üçtərəfli danışıqlar apara bilər.

Bu barədə “Vedomosti” nəşri yazıb. Bildirilir ki, hazırda görüşə hazırlıq gedir. Başqa bir mənbənin xəbərinə görə, üçtərəfli görüşün oktyabrın sonlarında reallaşması mümkündür. Danışıqlar məkanı kimi isə Moskva və ya Soçi nəzərdən keçirilir.

Xatırladaq ki, Rusiyada Putinin iştirakı ilə üçlü görüş təklifini V.Putin Astanada, oktyabrın 14-də MDB-nin sonuncu sammiti çərçivəsində irəli sürmüşdü. Maraqlıdır ki, Rusiya prezidenti Astanada azərbaycanlı həmkarı İlham Əliyevlə təkbətək görüşsə də, Ermənistan baş naziri Nikol Paşinyanla ikitərəfli təmasa nədənsə lüzum görməmişdi.

*****

Beləliklə, il sona yaxınlaşdıqca həm Qərbin (AB və ABŞ-ın), həm də Rusiyanın bölgə ilə bağlı diplomatik həmlələri artıb. Hətta sülh uğrunda bir yarış gedir. Təki bu sülh yarışı regiona sülh gətirsin. Çoxdan gözlənilən sülh...“Müsavat”