Kirill Krivoşeyev

“Kommersant”, 08.06.2020

Yenixeber.org: Türkiyə Dövlət Şurası Ayasofyanın statusunu müzakirə etmək üçün iyulun 2-ə iclas təyin edib. Tarix boyu İstanbulun əsas memarlıq abidələrindən biri həm xristian məbədi, həm də məscid olub və 1934-cü ildən bəri muzeydir. Ancaq bir gün əvvəl Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan hakim Ədalət və İnkişaf Partiyasına Ayasofya məscid statusunun qaytarılmasının mümkünlüyünü öyrənməyi tapşırıb. Belə bir addım Türkiyənin Yunanıstanla münasibətlərini daha da pisləşdirə bilər və Rus Pravoslav Kilsəsinin narazılığına səbəb olub.

Bundan əvvəl Dövlət Şurası binanın məscid statusuna qaytarılması ilə bağlı bütün tələbləri dəfələrlə rədd edib. Türkiyə vətəndaşları 1934-cü ildən bəri belə xahişlə müraciət edirlər. Məhz o zaman ölkənin Nazirlər Şurası memarlıq abidəsini muzeyə çevirmək qərarına gəlib.

İndi Türkiyə hakimiyyəti daha aydın siqnallar verir və 1930-cu illərin qərarını nəzərdən keçirməyə hazırdır.

O zaman ölkə getdikcə daha çox dünyəviliyə doğru gedirdi, indi isə Türkiyənin hakim Ədalət və İnkişaf Partiyası (AKP) “siyasi İslamın ən parlaq nümayəndəsi” adlanır. Vəziyyət araşdırması Rəcəb Tayyib Ərdoğanın ən yaxın müttəfiqi, Milliyyətçi Hərəkat Partiyasının rəhbəri Dövlət Baxçalı tərəfindən hərarətlə dəstəklənib. “Allah izn versə, Ayasofyadan zənglərin səsi eşidilməyəcək, ancaq azan səslənəcək”.

Mayın 29-da, Türkiyə qoşunları tərəfindən Konstantinopolun fəthinin 567-ci ildönümü qeyd olunduğu zaman, media Ayasofyada Quranın “əl-Fatihə” surəlsinin oxunmasına diqqət çəkib.

Eyni zamanda, Ayasofyada əvvəllər də Quran oxunub və demək olar ki, hər dəfə bu, Yunanıstan Xarici İşlər Nazirliyində narazılığa səbəb olur, yəni əslində, Bizans imperiyasının varisinin.

Yunan diplomatları, bu il iki ölkə arasındakı Kipr sahillərində neft hasilatı ilə bağlı mübahisəyə görə münasibətlərin gərgin olmasına baxmayaraq, bu il də dilə gəliblər. İyunun 5-də Yunanıstanın müdafiə naziri Nikos Panayotopulos ölkəsinin Türkiyə ilə hərbi qarşıdurmaya hazır olduğunu açıqlayıb.

Elə həmin gün Türkiyənin “Hürriyet” qəzeti Rəcəb Tayyib Ərdoğanın AKP mərkəzi icra komitəsinin iclasında Ayasofyanın statusunun dəyişdirilməsinin mümkünlüyünü araşdırmağı tapşırdığını bildirib.

Buna baxmayaraq, nəşrin qeyd etdiyi kimi, Türkiyə prezidenti silahdaşlarını “ehtiyatlı olmağa və tələsməməyə” çağırıb və hətta məscid şəklində Ayasofyanın turistlər üçün açıq olmasını israr edib.

Bu sözlər artıq Rus Pravoslav Kilsəsini (RPK) cavab verməyə sövq edib. “Bu gün bir muzey olan Ayasofyanın vəziyyətini dəyişdirmək üçün edilən hər hansı bir cəhd inkişaf etmiş olan kövrək dinlərarası və dinlərarası tarazlıqların dəyişməsinə və pozulmasına gətirib çıxaracaq”. Bunu iyunun 6-da “Rossiya-24” telekanalına Moskva Patriarxlığının xarici əlaqələr şöbəsiin rəhbəri mitropolit İlarion deyib.

Ankarada yaşayan Rusiya Xarici İşlər Şurasının eksperti Teymur Əhmədovun fikrincə, Rəcəb Tayyib Ərdoğan erkən parlament seçkilərindən əvvəl reytinqini qaldırmaq üçün belə həssas təklif irəli sürə bilər. “Formal olaraq, erkən seçkilər planlaşdırılmır, ancaq siyasi dairələrdə çox danışılır və tərəflər seçkiyə hazırlaşır. Ayasofyanı yenidən məscidə çevirmək Ərdoğanın seçki proqramının bir hissəsi ola bilər. Çox güman ki, müxalifətin onun təşəbbüsünü tənqid etməsini gözləyir və bunun müqabilində onları milli dəyərlərə xəyanətdə ittiham edəcək. Bundan əlavə, belə bir kombinasiya müxalifətin birləşməsinə mane ola bilər”.

Digər bir politoloq, Kahramanmaraş şəhərindəki Sütçü İmam Universitetinin professoru Toğrul İsmayıl da Ayasofyanın statusunun yenidən baxılmasının siyasi səbəbləri olduğunu düşünür, amma digərlərini də istisna etmir. “Düşünürəm ki, Yunanıstanla belə sərt qarşıdurma olmasaydı, bu məsələ qaldırılmazdı. Ankara möhkəm mövqeyini vurğulamağa çalışır. Bundan əlavə, hakimiyyət əhalinin diqqətini koronavirusun yaratdığı bir çox narahatlıqdan yayındırmağa çalışa bilər. Seçkidə müxalifətin qalib olduğu bəzi bələdiyyələrdə daha təsirli tədbirlər görülüb və bu itkini hamarlamaq lazımdır”.

Eyni zamanda, Toğrul İsmayıl məsələnin həll olunmuş və ya Ayasofyanın məscidə çevriləcəyi təqdirdə, bəzi ciddi dəyişikliklərin olacağına inanmır. “Bir şey edilsə, səlahiyyətlilər xristian bəzəklərini qorumaq üçün bir yol tapacaq və abidəni hamı üçün əlçatan saxlayacaqlar”.

Tərcümə: Strateq.az