Yenixeber.org:   Son günlər Azərbaycan ictimaiyyətində türkçülük və tarixi şəxsiyyətlər haqqında səsləndirilən bəzi fikirlər insanlar tərəfindən birmənalı qarşılanmır. Ayrı-ayrı şəxsiyyətlər haqqında gedən müzakirələr günün aktual mövzularından birinə çevrildiyi üçün Qacarlar sülaləsinin nümayəndəsi olan Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının (AMEA) alimi, fizika-riyaziyyat elmləri doktoru, akademik Çingiz Qacardan müsahibə istədik. Əvvəlcə müsahibəyə razılıq versə də, görüşdüyümüz zaman danışmaqdan imtina etdi. Təqribən 1 saat xahiş və danışıqlardan sonra müsahibəyə razılıq ala bildik. Söhbətə yeni başlamışdıq ki, müsahibimiz fotosunun çəkilməsinə də qəti şəkildə etiraz etdi. Səbəbini soruşduq. Cavab belə oldu: “Nəzər dəyər”. Əvəzində isə fotoqrafımıza otağındakı divar rəsmlərini və kitabların üzünü çəkməyi məsləhət gördü. Beləliklə, Çingiz Qacarın Publika.az-a müsahibəsini təqdim edirik:

“Mənim üçün Lütfi Zadə əsas deyil”

- ABŞ-da yaşayan dünya şöhrətli azərbaycanli alim Lütfi Zadənin bu günlərdə 96 yaşı tamam oldu. Onu təbrik etdinizmi?

- Xeyr, təbrik etməmişəm. Çünki mənim üçün Lütfi Zadə əsas deyil. Mənə görə, Azərbaycanın dünyaca məşhur ən dahi almi Əli Cavandır. O, tanınmış amerikalı fizik, ABŞ Milli Elmlər Akademiyasının üzvü idi. Milliyyətcə azərbaycanlıdır. Əli Cavan 21-ci əsrin Albert Eynşteyni sayıla bilər. Dünyada nə ali mükafatlar varsa, hamısını almışdı.”Nobel”dən başqa. Onun namizədliyi verilən vaxt İranda ABŞ səfirliyinə hücum edilmişdi. Buna görə də verilmədi.

Əli Cavan qeyri-xətti spektroskopiyanın əsasın qoyub. 1960-cı ildə Amerika alimlərilə birlikdə qaz lazerini təklif edib. Lazerin güclənmə mərkəzində lazerin daxilolma gərginliyinin enmə rezonansı hadisəsini kəşf edib. 1966-cı ildə mod kəsişmələrinin effekti nəzəriyyəsini yaradıb və bunu 1969-cu ildə müşahidə edib. 1970-ci ildə isə işıq hərəkəti tezliklərinin absolyut ölçülməsi hərəkəti və qeyri-xətti flyuressensiyaların metodlarını işləyib. O, həm də spektral xətlərin itələyici daralmasını kəşf edib.

Cavan “Qaz lazerin optik cihazlarında və elmi işlərdə qeyri-paralel istifadə edilməsi” adlı fundamental araşdırmasına görə, 1975-ci ildə Amerika Optik Cəmiyyəti tərəfindən ən yüksək mükafata layiq görülüb. 1993-cü ildə isə alimə nüfuzlu Albert Eynşteyn mükafatı verilib. O, Avrasiya Akademiyasının birinci üzvü idi. Vaxtilə bizim alimlər onunla nə qədər əlaqə yaratmağa çalışsa da, amerikalılar buna imkan vermədilər. Bildiyimə görə, Cavan ABŞ xüsusi xidmət orqanlarının nəzarətində çalışırdı. Bunun üçün də Azərbaycanda çox tanınmırdı. Onu Azərbaycanda məndən çox reklam edən adam da yoxdur. Əli Cavan dünyanın 100 ən dahi adamı siyahısına da düşüb.

“Biz də milyarda yaxın pul xərcləsək, “Nobel” mükafatı ala bilərik”

- Niyə Azərbaycan alimlərindən hələ də “Nobel mükafatına layiq görülən yoxdur? Sizcə, buna səbəb nədir?

- Çünki təbii alimlərimiz yoxdur. Elm böyük vəsait tələb edir. Bilirsiniz “Nobel” mükafatını almaq neçəyə başa gəlir? Biz də milyarda yaxın pul xərcləsək, bu mükafatı ala bilərik. Alimlərin işləməsi, nə isə ortaya qoyması üçün yaxşı və müasir avadanlıqlar lazımdır. Bu avadanlıqlar isə həddindən artıq bahadır. Pulsuz heç bir iş ortaya qoymaq olmur...

“Nobel almağa namizəd olan görkəmli alimlərimiz var”

- Son dövrlər Azərbaycan alimlərinin hansı uğurlu işlərini sadalamaq olar?

-Niyə ki? Nobel almağa namizəd olan görkəmli alimlərimiz var. Misal üçün, hörmətli akademikimiz Arif Paşayev vaxtilə “Nobel” mükafatına namizəd olmuşdu. Neçə-neçə alimimizin namizədliyini irəli sürmək olar. Amma problem sonrakı mərhələdədir...

“Bütün dünyanın fizikləri bir-birini tanıyır”

-Konkret olaraq bir alim kimi məhz sizin elə bir ideyanız, kəşfiniz varmı ki, sizi dünyada tanıtsın və “Nobel” ala biləsiniz?

- Bilirsiz, tanınmaqla məşhur olmaq ayrı-ayrı məsələlərdir. Bizi hamı tanıyır. Bütün dünyanın fizikləri bir-birini tanıyır. Məni də tanıyırlar, bəzən onlarla görüşürük də!..

- Qalileo Qalileyin dövründəki “elm insanları dindən uzaqlaşdırır” təqdimatına bəzən bu gün də rast gəlmək olur. Siz bu cür təqdimatla nə qədər razısınız?

- Bu cür fikirlərlə qəti razı deyiləm. Mən bunun əksini düşünürəm.

“Ulu babam Abbas Mirzə Qacarın oğlu Bəhmən Mirzə olub”

- Qacarlarla bağlı araşdırmalarda yeni hansı nəticələr əldə olunub?

- Hazırda Qacarların ABŞ-ın Santa-Barbara şəhərində cəmiyyəti fəaliyyət göstərir, Parisdə isə 10 ildən bir formal olaraq şahı seçilir.

Bundan başqa, mənim Qacarlardan bəhs edən kitablarım var. Bu yaxınlarda Gəncə haqqında da kitab yazmışam. Həmin kitabda Gəncə tarixinin Qacarlarla bağlılığından bəhs etmişəm. Bilirsiz ki, Gəncə xanlığının sonuncu hökmdarı Cavad xan da Qacarlar nəslindəndir. Onun tam adı da Cavad xan Şahverdi xan oğlu Ziyadoğlu Qacar adlanır.

Mənim ulu babam İran taxt-tacının vəliəhdi, qəhrəman Abbas Mirzə Qacarın oğlu Bəhmən Mirzə Qacar olub. O, vaxtilə İrandan Rusiyaya qaçıb gəlib. Rusiyadan isə Şuşaya gələrək, orada yaşayıb.

“Bibim 16 il Əhməd şah Qacara baxıb”

- Bu yaxınlarda Qacarlar nəslindən olan sonuncu İran şahı Əhməd şah Qacarın nəticəsi Bakıya səfərə gəlmişdi. Onunla görüşdünüzmü?

- Bəli, görüşmüşəm, gəlib mənim qonağım olub, fotolarımız da var. Ancaq o, Əhməd şah Qacarın yalançı nəticəsi idi. Deyirdi ki, mən sonuncu şahzadəyəm və sairə. Ancaq sual verdim, qacarlarla bağlı heç nəyi bilmirdi. Bu gün Qacarların ABŞ-ın Santa-Barbara şəhərində cəmiyyəti var. Onlar Qacarlarla bağlı ensiklopediya, jurnallar buraxırlar. Hər il isə bir dəfə iclas təyin edib, Qacarların mədəniyyəti və tarixi ilə bağlı müzakirələr aparırlar.

Sonra bizim tərəf Santa-Barbaradakı cəmiyyətə onunla bağlı sorğu göndərib. Sorğuya cavab olaraq, onlar da bildirib ki, o adam Əhməd şah Qacarın nəticəsi deyil, yalançıdır. Çünki son 10 ildir ki, şahzadə təyin etmirlər. Qacarların sonuncu şahzadəsi də Əhməd şah Qacar olub. Mənim bibim də Qacarların əvəzedicisi olub, o 16 il Əhməd şah Qacara baxıb.

“Qacarların rəssamlıq nümunələrini qoruyub saxlayıram”

- Qacarların Santa-Barbaradakı cəmiyyətinin keçirdiyi iclaslara dəvət olunursuz?

- Xeyr, mən orada iştirak edə bilmirəm. Dəvət etmirlər. Ancaq mən də Qacarlarla bağlı rəsmlər çəkirəm, Qacarların rəssamlıq nümunələrini qoruyub saxlayıram.

“Mehriban xanımın bir dəqiqə boş vaxtı yoxdur, ancaq mənim kitablarımı oxuyur”

- Bəs Azərbaycanda nə üçün Qacarlarla bağlı hər hansı mərkəz yaradılmayıb?

- Açığı bilmirəm ki, belə mərkəz nəyə görə yoxdur. Bunun yaradılması isə məndən asılı olan məsələ deyil. Ümumiyyətlə, son dövrlərə qədər Qacarlarla bağlı təbliğat qadağan idi. Sağ olsun, hörmətli Mehriban xanım Əliyeva bu sahəyə böyük diqqət və qayğı göstərdi. Qacarlarla bağlı rəsm əsərlərim və kitablarım var, onların dərc edilməsi üçün Mehriban xanım çox kömək edir. Mehriban xanımın bir dəqiqə boş vaxtı yoxdur, ancaq mənim kitablarımı oxuyur, maraqlanır. Amma mənim ən yaxın qohumlarım indiyədək kitablarımı oxumayıb.

Bundan başqa, Fatma xanım Abdullazadə də bu sahədə gördüyüm işlərə öz dəstəyini əsirgəmir. Buna görə də kitablarım dövlət vəsaiti hesabına çap edilir.

“İrəvanda əvvəl Gəncə Qacarları, sonra isə Tehrandan gələn Şah Qacarları hökmranlıq ediblər”

- Qacar sülaləsinin nümayəndələri indiki Ermənistan ərazisində olan mülklərilə bağlı beynəlxalq iddia qaldıra bilərmi?

- Bilmirəm, bu indi nə qədər mümkün ola bilər. Amma iki cür Qacarlar var. Biri Gəncə Qacarları, digəri isə şah Qacarlarıdır. İrəvanda əvvəl Gəncə Qacarları, sonra isə Tehrandan gələn Şah Qacarları hökmranlıq ediblər. Gəncəni də qurub-yaradan Qacarlar olub. Onlar tayfanın gizli rəhbəri olub və Şah Təhmasib tərəfindən təyin olunublar.

“Dövlət dili Azərbaycan dili olsa, İranda yaşayan azərbaycanlılara heç müstəqillik lazım deyil”

- Güney Azərbaycan Azadlıq Hərəkatında Qacarçılıq ideoloji xətt ola bilərmi?

– Xeyr, mümkün deyil. Çünki indi İranda olan bütün Qacarlar oradan qovulub. Olsa da, çox az sayda olar. Yəni, Qacarlar sülaləsindən olan şəxsin İranda hakimiyyətə gəlmə ehtimalı yoxdur. Ümumiyyətlə, İranda Qacarçılıq ideologiyası qəti qadağan olunub. Mən İrana gedəndə şahid oldum, Azərbaycan dilində danışıb-yazmağa imkan vermirlər. Amma çox istərdim ki, İranda ikinci dövlət dili Azərbaycan dili olsun. Orada azərbaycanlılara heç müstəqillik lazım deyil, ancaq ikinci dövlət dili Azərbaycan dili olsun, bu, kifayət edər. İranda azərbaycanlılar öz müstəqilliyini əldə etməyə çalışsa, müharibə və böyük insan itkisi olacaq. Amma ikinci dövlət dili kimi, Azərbaycan dilinə icazə verilsə, daha onlara müstəqillik gərək olmayacaq, İran həm də azərbaycanlıların öz dövlətləri olacaq. İranda Azərbaycan dilinə icazə verilsəydi, soydaşlarımız cəmi 5 il ərazində hökuməti götürərdi.

Ümumiyyətlə, Cənubi Azərbaycanda yaşayan soydaşlarımız çox cəsarətli adamlardır. Onlar burada yaşayan azərbaycanlılara bənzəmirlər.

- Azərbaycanda hansı şəcərənin tarixi taxt-tac iddiası ola bilər?

- Bu barədə heç bir söz deyə bilmərəm.

“Nizami Gəncəvini əski əlifbada yazdığı kimi qəbul etməliyik”

- Biz Nizami Gəncəvini, Məhəmməd Füzulini və digər görkəmli şəxsləri dərs vəsaitlərində belə ümumbəşəri dahilər kimi təqdim edirik. Bununla da həmin şəxslərin milli kimliyini arxa plana keçirmiş oluruq. Sizə elə gəlmirmi ki, bütün bunlar həmin şəxslərin başqa millətlər tərəfindən sahiblənməsinə səbəb olur?

- Əslində, belə də olmalıdır. Çünki Nizami Gəncəvi, Məhəmməd Füzuli kimi dahi şəxsiyyətlərin milləti olmur. Onlar dahi və dünyəvi adamlardır. Necə bir millətin ola bilər? Bəzən Firdovsini Nizamidən yüksək hesab edirlər. Ancaq mənim üçün Nizami Gəncəvi Firdovsidən daha yüksəkdə dayanır. Nizami Gəncəvi farsdilli Azərbaycan şairidir. Biz Nizami Gəncəvini əski əlifbada yazdığı kimi qəbul etməliyik. İndi onun üçün məqbərə tikilib. Amma həmin abidənin önünə Azərbaycan dilində yazılıb. Bu doğru deyil. Gərək onun abidəsinin önünə əski əlifba ilə yazılsın. Biz min il o əlifbadan istifadə etmişik. Onunla yazanda nə olar? Bəzən deyirlər ki, əski əlifba ərəb əlifbasıdır və sairə. O ərəb əlifbası deyil, Azərbaycan əlifbasıdır. Məhəmməd Füzuli, İmadəddin Nəsimi, Nizami Gəncəvi, Mirzə Fətəli Axundov və digər bütün şairlər, yazarlar əski əlifba ilə yazıb-yaradıblar. Bu gün biz niyə o əlifbadan istifadə etməyək?

Bu gün Azərbaycan dövləti tərəfindən Nizami Gəncəvi ilə bağlı böyük işlər görülür. Çox sağ olsun ki, Nərgiz xanım Paşayevanın təşəbbüsü ilə Oksford Universitetində Nizami Gəncəvi Mərkəzi yaradılıb.

“Türklərə görə Azərbaycan musiqisi yox olub”

- Azərbaycanda bir çox tarixi hökmdarların analarının ayrı millətlərdən olması məsələsi son vaxtlar xüsusi olaraq qabardılır. Misal üçün, ayrı-ayrı şəxslər iddia edir ki, Şah İsmayıl Xətainin anası xristian olduğu üçün, o da xristian olub və sairə. Sizcə, bunu deyən alimlər nə dərəcədə haqlıdır?

- Bu cür yanaşmalar doğru deyil. Mən buna qəti şəkildə qarşıyam. Yəhudilərdə nəsil, kök ana ilə götürülür. Bizdə isə ata ilə. Nizami Gəncəvinin anası kim idi? Kürd idi. Bu o demək deyil ki, Nizami kürd şairi olub.

Ümumiyyətlə, mən “türk” sözünün də əleyhinəyəm. Mənim üçün ən əziz dil Azərbaycan dilidir. Gürcü bizə “tatar”, rus ayrı söz deyir. Bu baxımdan da türklər bizə çox ziyan gətirib. Hətta, ruslardan da çox ziyan vurub. Misal üçün, türklərə görə Azərbaycan musiqisi yox olub. Bizim çox gözəl təsniflərimiz, rəqslərimiz var idi. Hamısı tamam itib gedib. İndi axmaq-axmaq, melodiyasız mahnılar oxuyurlar. Bütün alver də türklərin əlindədir. Marketlərdə hər şey türkcə yazılır. Biz tarixi mahnılarla yaşayırdıq. Ancaq indi o mahnıların çoxu yox olub. Mən istəyirəm ki, hər şey sırf Azərbaycan dilində olsun. Ona görə də keçmiş tariximizdə Azərbaycanın ən böyük düşməni türklər olub. Tarixə baxın, görün Osmanlı İmperiyası Təbrizi neçə dəfə dağıdıb? Təbrizi, Gəncəni türklər yox edib, dağıdıb. Osmanlı qoşunu Çaldıran döyüşündə minlərlə türkü öldürüb. İndi də həmin Çaldıran düzü Türkiyədədir, indiki Qars ərazisində yerləşir. Halbuki Çaldıran düzü bizim olub, orada yaşayan əhali indi də Azərbaycan dilində danışır.

- Ermənilərin Qarabağa necə köçürülməsi barədə hansı məlumatlara maliksiz?

- Qacarların dövründə ermənilər İrandan Rusiyaya köçüblər, oradan isə Azərbaycan ərazilərinə yerləşdiriliblər. Rusiyadan gələn ermənilər təmiz Azərbaycan dilində danışa bilirdi. Ermənilər tarixən ticarət mərkəzləri olan ərazilərdə yaşamağa üstünlük veriblər. Ona görə də Azərbaycan ərazilərində ermənilər tarixən “İpək yolu” üzərində, ticarət olan yerlərdə məskunlaşıblar. Harada alver olurdusa, ermənilər də gedib orada yaşayırdı. Gəncə də “İpək yolu” üzərində yerləşirdi. Ona görə də Gəncəyə xeyli erməni köçmüşdü, Gəncə əhalisinin az bir hissəsi erməni idi.