Cənubi Qafqazda sülhün real siyasi gündəmə çevrildiyi bir dövrdə Ermənistanda revanşist ritorikanın yenidən baş qaldırması ciddi narahatlıq doğurur. Xüsusilə sabiq prezidentlər Robert Koçaryan və Serj Sarkisyanın rəhbərlik etdiyi siyasi qruplar regionda sabitliyə və sülh təşəbbüslərinə qarşı ənənəvi “təhlükəsizlik qorxusu” ritorikasını dirçəldirlər.

Yenixeber.org: Bu iki siyasətçinin əsas məqsədi – öz siyasi keçmişlərinin məsuliyyətindən yayınmaq və məğlubiyyət sindromu üzərindən yeni legitimlik qazanmaqdır. Ekspertlərin fikrincə, onlar gərginlikdən siyasi qazanc əldə etməyə çalışırlar.

Revanşist illüziyalar və sabitliyə təhdid

“Koçaryan və Sarkisyan üçün münaqişə yalnız ideoloji deyil, həm də siyasi dirçəliş vasitəsidir,” – region üzrə analitik Vardanyan bildirir.

Müharibədən sonra yaranan yeni reallıqlar, xüsusilə də Azərbaycanın təşəbbüsü ilə formalaşan regional əməkdaşlıq modelləri onların siyasi təsir dairəsini daraldıb. Bu səbəbdən də, onlar cəmiyyətdə “qisas” hissini diri saxlamağa çalışaraq sabitlik və əməkdaşlıq cəhdlərinə kölgə salırlar.

Prezident yanında Dövlət İdarəçilik Akademiyasının müşaviri, Bakı Politoloqlar Klubunun sədri Zaur Məmmədov APA-ya açıqlamasında bildirib ki, Koçaryan və Sarkisyan şəxsi ədavət, sarsılmış eqo və itirilmiş imtiyazların təsiri altında hələ də hakimiyyətə qayıda biləcəklərinə inanaraq, yeni reallıqları qəbul etmədən “tarixi missiya” illüziyası ilə yaşayırlar.

Politoloq qeyd edib ki, Koçaryan və Sarkisyan hələ də illüziya içindədirlər və düşünürlər ki, hakimiyyətə yenidən qayıda biləcəklər: “Bunun bir neçə səbəbi var. Birincisi, onlar Nikol Paşinyanı şəxsi düşmən hesab edir və nəyin bahasına olursa-olsun, ondan intiqam almağa çalışırlar. Bu, sırf şəxsi ədavət və düşmənçilikdir. Onlar hələ də öz eqolarını boğa bilmirlər və görürlər ki, erməni cəmiyyəti artıq onları deyil, Nikol Paşinyanı seçir – bunu qəbul edə bilmirlər. Çünki erməni tarixində onlar özlərini qəhrəman, sərkərdə və mahir siyasətçi kimi görmək istəyiblər. Paşinyanın hakimiyyətə gəlməsi isə bu illüziyanı tamamilə dağıtdı. İndi artıq hamıya aydındır ki, Cənubi Qafqazda yeni reallıqlar yaranıb və bu, Ermənistanda ənənəvi daşnak ideologiyasının, militarist düşüncənin və “Böyük Ermənistan” xülyalarının birdəfəlik dəfninə gətirib çıxara bilər. Belə vəziyyətdə Koçaryan və Sarkisyan özlərini “tarixi missiya” daşıyıcısı kimi təqdim edir, düşünürlər ki, buna yol vermək olmaz və sonadək mübarizə aparmaq lazımdır. Eyni zamanda, onlar üçün siyasi hakimiyyət təkcə güc deyil, həm də iqtisadi və maliyyə maraqlarının mənbəyidir. Bu mənbələrdən imtina etmək istəmədikləri üçün müxtəlif qüvvələrə ümid bağlayaraq, yenidən parlament seçkilərində qalib gəlmək iddiası ilə çıxış edirlər. Amma reallıqda onların qalib gəlmək şansı yoxdur – artıq heç kim onlara səs vermir.”

Qarabağ erməniləri və kilsə: manipulyasiya aləti kimi

Koçəryan–Sarkisyan cütlüyünün fəaliyyəti təkcə siyasi arenada deyil, həm də ictimai və dini müstəvidə özünü göstərir. Onlar Qarabağ ermənilərinin travmatik vəziyyətindən və Erməni Apostol Kilsəsinin təsir gücündən sistemli şəkildə faydalanmağa çalışırlar.

Bu, həm daxili siyasi təzyiq vasitəsi, həm də ictimai emosiyaları yönləndirmə mexanizmidir.

“Kilsə uzun illər milli kimliyin qoruyucusu olub, amma indi bəzi dairələr üçün siyasi təsir alətinə çevrilib”, – erməni sosioloq Davtyan qeyd edir.

Qarabağı könüllü tərk etmiş ermənilərin sosial-mənəvi problemləri üzərindən siyasi dividend axtaran bu dairələr, kilsənin ideoloji gücündən istifadə edərək “sülh yox, müqavimət” tezisini təbliğ edirlər. Nəticədə Ermənistan cəmiyyətində praqmatik düşüncə deyil, emosional reaksiyalar üstünlük qazanır.

Zaur Məmmədov hesab edir ki, Ermənistan hakimiyyətinin son illərdə atdığı addımlardan sonra xalqın küçələrə çıxmaması artıq açıq şəkildə göstərir ki, Koçaryan və Sarkisyanın sosial bazası tamamilə sıradan çıxıb.

Politoloq qeyd edir ki, onların arxasında nə ictimai dəstək, nə siyasi təsir imkanları, nə də legitim sosial dayaqlar qalıb: “Cəmiyyət artıq bu iki şəxsin illərlə ölkəni xaosa sürükləyən, korrupsiya və müharibə ritorikasına əsaslanan siyasətindən bezib. Buna görə də, Koçaryan və Sarkisyanın səsinə heç kim səs vermir, çağırışlarına reaksiya göstərmir. Ənənəvi olaraq, onlar kilsənin təsir gücünə və Qarabağı tərk etmiş ermənilərin məsələsinə istinad edərək cəmiyyəti manipulyasiya etməyə çalışırlar. Lakin bu gün Ermənistan reallığında nə kilsə, nə də “Qarabağ kartı” əvvəlki kimi işləyir. Kilsənin cəmiyyətdəki nüfuzu kəskin azalıb, onun siyasi manipulyasiyalarda iştirakı artıq açıq şəkildə tənqid olunur. Qarabağ məsələsi isə uzun illərdən bəri ictimai emosiyalar üzərindən siyasi dividendlər qazanmaq üçün istifadə edilsə də, 2020-ci ildən sonra bu mövzu da əhəmiyyətli dərəcədə öz aktuallığını itirib. Belə şəraitdə Koçaryan və Sarkisyan üçün yeganə çıxış yolu keçmişdən yapışmaq, “itirilmiş dəyərləri” bərpa etmək ritorikası ilə özlərini gündəmdə saxlamaq cəhdidir. Amma bu cəhdlər daha çox siyasi ümidsizliyin və tükənmişliyin təzahürüdür. Cəmiyyət artıq revanşist, militarist düşüncələrə deyil, sabitliyə və sülhə üstünlük verir. Bu vəziyyət Koçaryan və Sarkisyanın siyasi karyerasının tükənməsinin, onların artıq real güc mərkəzinə çevrilə bilməməsinin göstəricisidir, çünki nə kilsə, nə də “Qarabağ kartı” bu gün Ermənistanda cəmiyyətin etimadını qazanmaq üçün sosial dayağa çevrilir. Onların siyasi varlığı yalnız keçmişin kölgəsində qalıb və müasir Ermənistan reallığında bu kölgə getdikcə tamamilə itməkdədir.”

Yeni Ermənistan üçün əsas çağırış: revanşizmdən azad olmaq

Ermənistanın hazırkı hakimiyyəti qarşısında duran ən böyük çağırış – revanşist ideologiyanın köklərini kəsmək və cəmiyyəti keçmiş illüziyalardan azad etməkdir. Baş nazir Nikol Paşinyan hökumətinin atdığı addımlar – Azərbaycanla birbaşa dialoqun təşkili, sərhədlərin delimitasiyası və kommunikasiyaların bərpası istiqamətində təşəbbüslər – bu baxımdan dönüş nöqtəsi sayıla bilər. Lakin bu siyasətin davamlı olması üçün daxildəki Koçaryan–Sarkisyan sisteminin təsir dairəsi zərərsizləşdirilməlidir.

“Ermənistanın gələcəyi revanşizmdə deyil, sülh və iqtisadi inteqrasiyada gizlidir”, – politoloq Aleksandr İskəndaryan vurğulayır.

Bu, yalnız siyasi iradə ilə deyil, həm də təhsil, media və ictimai dəyərlər səviyyəsində dəyişikliklərlə mümkündür. Ermənistan cəmiyyəti anlamalıdır ki, yeni müharibə heç bir “ədalət” gətirməyəcək, əksinə, ölkəni daha da sosial və iqtisadi böhrana sürükləyəcək.

Sülh prosesi artıq geri dönməz mərhələyə qədəm qoyub – indi əsas məsələ Ermənistandakı revanşist qüvvələrin bu prosesin reallığını qəbul edib, illüziyalarla vidalaşmasıdır.(Apa)