Bir vaxtlar xoşbəxtliyin universal resepti kimi görünən Avropa arzusu bu gün soyuducunun üzərinə yapışdırdığımız maqnit kimi görünür – keçmişdən qalan xoş suvenir, qəlbi isidir, amma problemləri həll etmir.

Yenixeber.org: Avropa özü düşdüyü labirintdən çıxış yolu axtarır. Bizim “Avropayönlü” və ya “Avropasız” yol seçimimiz mövzusundakı mübahisələr isə köhnə poçt markaları haqqında söhbəti xatırladır: kolleksiyaçılar üçün maraqlıdır, amma valyuta məzənnəsinə təsir etmir.

Yeni dövrün başlıca dəyəri – çeviklik. “Kiməsə qarşı olmaq” deyil, “özün üçün olmaq”. Ölkəni başqalarının qəliblərinə salmaq deyil, öz ölçünə uyğun kostyum tikmək. Bu gün də suverenliyi zərif şəkildə hissələrə ayırmağa çalışırlar – qrantlar, təlimlər, “işıqlı gələcək” mövzusunda konfranslarla. Hər şey mədəni, hər şey sivil şəkildədir – sadəcə qərarlar insanların yaşadığı yerdə yox, pulların gəldiyi yerdə qəbul olunur.

Məhz buna görə də, tarixən “yad güc mərkəzləri”nin arasında qalan bölgələrin “suveren praqmatizm” prinsipi ilə yeni siyasət qurmağa çalışmasını izləmək maraqlıdır.

               Mərkəzi Asiya: qrantlarla sərhədlər arasında

Qırğızıstanda QHT-lər artıq çoxalmır, qeydiyyat üçün növbəyə düzülür – kim çatmadısa, keçə bilmədi. Bu yaxınlarda ən tanınmış təşkilatlardan birinin bağlanması artıq küçələrdə deyil, daha çox Telegram-da müzakirə olundu: görünür, “qrant gündəmi” ilə bağlı yorğunluq entuziazma qalib gəlib.

Qazaxıstan çoxdan öz neft kəmərlərini siyasət təzyiqinə çevirib: gah kranı açır, gah bağlayır – tərəfdaşlar ventilin harada olduğunu unutmasınlar deyə.

Özbəkistan yollar və zavodları elə tikir ki, sanki qonşularına sübut etmək istəyir: o təkcə “pambıq anbarı” deyil, “iş görənlər klubu”na namizəddir.

Tacikistan nadir torpaq metallarının zənginliyi üzərində oturub, amma Afrika ssenarisini oynamaq riski var: sərvət var, yollar isə yoxdur. Nəticədə udan tərəf investorlar deyil, qaçaqmalçılar olur.

Bütün bunlar birlikdə regional marafona bənzəyir: kim xarici vəsaitlə daxili maraqlar arasında balansı birinci tapsa, finiş medalını da o alacaq.

              Cənubi Qafqaz: xarakteri olan yol ayrıcı

Mərkəzi Asiya qrantlarla öz maraqları arasında balansı öyrənirsə, Cənubi Qafqaz oxşar seçimi daha dramatik formada yaşayır.

Azərbaycan eyni anda iki şahmat taxtasında oyun aparır: birində iqtisadi müstəqillik, digərində resurslara nəzarət. Onlar burada sadəcə fiqur deyil, demək olar ki, vəzirdir. Amma döyüş təkcə neft və qaz uğrunda deyil, məsələn, Qarabağ tarixinin hansı versiyasının dərsliklərə və beynəlxalq forumlardakı hesabatlara düşəcəyi uğrunda gedir. Bu intellektual qarşıdurmanın qalibi yalnız mənəvi rahatlıq deyil, dünya arenasında bonus xalları da qazanır.

Ermənistan isə bu vaxt Qərbin qrant texnologiyalarının poliqonuna çevrilib: yeni elit nəsli yetişdirirlər – bu nəsil öz ənənələrini az xatırlayır, xarici təsir mərkəzlərinə daha çox yönəlir. Nəticə gözləniləndir: mübahisəli islahatlar, qütbləşmiş cəmiyyət. “Rejissor haradadırsa, pərdə arxasındadır” hissi getdikcə güclənir. Amma bəzən bütün bu səs-küyün içindən qonşularla münasibətləri və ümumiyyətlə dövlətçiliyi necə qurmaq barədə yeni anlayışın cücərtiləri də görünür.

Gürcüstan isə öz əbədi yolayrıcısındadır: inteqrasiya vədləri ilə Aİ-yə dönmək, yoxsa daim qəzəbli görünən şimal qonşusunun baxışları altında yaşamaq? Qrantlar, islahatlar, gözəl təqdimatlar – hamısı ruhlandırıcı səslənir, amma cəmiyyətdə narazılıq artır. “Xarici agentlər” haqqında qanuna qarşı son etirazlar göstərdi ki, burada qütbləşmə çoxdan siyasət çərçivəsindən çıxıb – mübahisə artıq partiyalar haqqında deyil, bir neçə ildən sonra Gürcüstanın özünün necə olacağı haqqındadır.

                     Regionlardan qlobal səhnəyə

Mərkəzi Asiya və Cənubi Qafqaz XXI əsrin əsas prinsiplərinin möhkəmliyinin sınandığı laboratoriyalardır: dəyişən dünyaya qoşulmaq və eyni zamanda özün kimi qalmaq mümkündürmü? Cavab təkcə daxili qərarlardan deyil, qlobal “kəfkirin” hansı tərəfə əyiləcəyindən də asılıdır.

                   Çoxqütblülük: arzu, yoxsa başağrısı?

Tyanjində keçirilən iri ŞƏT sammitində Si Cinpin maliyyə və kosmik hədiyyələrlə bol olan çıxış etdi:
“Soyuq müharibənin kölgələri çəkilmir, çağırışlar artır… Biz 2 milyard yuan yardım, 10 milyard yuan kredit verəcəyik və ŞƏT üzvləri üçün Beidou sistemini açacağıq”.

Sadə dillə desək: “Pullarımızı götürün, peyklərimizdən istifadə edin – və Amerika GPS-ni unudun”.

Si həmçinin “İdarəetmənin Qlobal Təşəbbüsünü” də irəli sürdü – suverenlik, çoxqütblülük və müəmmalı “insan mərkəzliliyi”.

Amma gəlin açıq danışaq: çoxqütblü dünya idilliya deyil, idarə olunan xaosdur. Təkqütblü dünya sadə idi, “böyük” tərəf sərt müəllim kimi bəzən danlayır, bəzən tərifləyirdi. İkiqütblülüyü də “keçmişik” – Kubadakı raketlər, Berlin divarı, sabah sonuncu gün olacaq kimi əbədi hiss. Üç qütb isə maraqlı eksperimentdir. Bu, artıq üçlü şahmatıdır. ABŞ və Çin artıq öz stullarında oturublar. Üçüncü stul uğrunda Rusiya ilə Aİ savaşır. Razılaşmasalar – stulu ortadan böləcəklər, qütblər dörd olacaq. Dünya sakitləşməyəcək, amma darıxmaq da mümkün olmayacaq.

                     Nəticə: öz “qütbün” özgəninkindən yaxşıdır

Regionun gələcəyi təcrid və ya kapitulyasiyada deyil, “suveren praqmatizmdədir”: ən yaxşısını götürmək lazımdır. Amma yalnız öz şərtlərin daxilində. Bir çoxları fərqinə varmır, amma indi təhlükəsizlik prinsiplərindən tutmuş iqtisadi qanunlara, xüsusən də pul siyasətinə qədər əsaslar dəyişir. Ona görə də islahatlar lazımdır – nə “Brüssel”, nə də “Moskva” metodikası ilə. Yad “xoşbəxtlik reseptləri” bizim iştahamızı kəsir, toxluq hissi gətirmir.

Mərkəzi Asiya və Cənubi Qafqaz xarici təzyiqə tab gətirə biləcəkmi? Hər şeyi təzyiqin gücü yox, daxili dayanıqlıq həll edir. Və əgər dünya onsuz da xaosa yuvarlanırsa, qoy bu xaos heç olmasa bizim – yerli istehsal olsun.

Güclü region özgə qütbü seçən deyil, öz qütbünü yaradan və öz tarixini yazandır – özünü qoruyaraq, yad paytaxtlara baxmadan irəliləyəndir.(pressklub)

Fuad Rəsulov