Leonid Berşidski

“Bloomberg”

Stormi Danielsin vəkili Maykl Avenatti sayəsində Vladimir Putinə “rusiyalı oliqarx” (və ya “ona yaxın”) klişesi təkrarən dövriyyədədir. Bir xəbərdarlıq: Rusiyada bir çox zəngin adamın Putinlə yaxınlığı iddiası heç də iddia edildiyi kimi deyil. Avenattinin adını çəkdiyi Viktor Vekselberq istisna olmamaqla.

Yenixeber.org: Keçən ay “The New York Times”-ın dərc etdiyi bir yazıya əsasən, 2016-cı ilin iyun ayında Trampın kampaniyasındakı səlahiyyətlilərlə tanış olan hüquqşünas Natalya Veselnitskayanın “Kremllə sıx əlaqələr”i var. Məqalədə Veselnitskayanın Sergey Boçkaryovla elektron poçt mübadiləsi misal çəkilir. O, “Rusiya Baş Prokurorluğunda xüsusilə mühüm işlər üzrə nəzarət idarəsinin müdir müavini”dir.

Boçkaryovla Rusiyanın baş prokuroru arasında ikimərtəbəli iyerarxiya var, amma o, Kremlin insayderi sayılır. Buna görə də e-poçta gələn məktub Kremlin Ağ Ev əlaqələrini göstərən dəlil hesab olunur.

Oliqarxların “Putinə yaxınlığı” iddiası ən azı mübahisəlidir. Bu məsələnin istənilən müzakirəsi zamanı 1990-cı illərin ortalarında Rusiyada geniş yayılmış, dövlət ələ keçirmək istəyində olan bir qrup insana “oliqarx” deyilir. Putin dövründə elitanın bu sözü rədd etməsinin səbəbi dövlətin həmin şəxslər üzərində hökmranlığıdır. Əslində, onların əmlakı müsadirəsiz ələ keçirilib.

Xatırladaq ki, Rusiyanın ən zəngin adamlarından olan Mixail Xodorkovski 2003-cü ildə həbs edilmişdi. Guya vergi ödəmədiyi üçün. Lakin əksəriyyət onun ən real cinayətinin Putinə qarşı siyasi müxalifəti maliyyələşdirilməsi və siyasi mətbəxə müdaxilə etməyə çalışdı olduğunu anladı.

Xodorkovski on il həbsdə qaldı. 1990-cı illərin digər “oliqarxları” ilə birlikdə – Sovet İttifaqının geniş və qüsurlu sənaye sərvətinin özləşdiriciləri, Putinə yalvarmaq və ya Xodorkovski üslubunda yola çıxmaq istəmə barədə qərar verməli olan adamlarla.

1990-cı ildə “Renova” holdinqini quran və növbəti onillikdə özəlləşdirilən sənaye aktivlərinin portfelini bir yerə toplayan Vekselberq Kremlə sədaqət yolunu seçənlər və bu barədə ictimaiyyətə açıq siqnal vermək üçün əlindən gələni edənlər arasında idi. 2004-cü ilin əvvəlində Forbs ailəsinin ən məşhur çar xəzinələrindən biri olan “İmperial Faberge” yumurtalarını Rusiyaya gətirmək üçün o, 100 milyon dollar xərcləyib.

Bu, Kremlə göstərdi ki, onun səxavətli büdcə yardımına ehtiyacı olduğu zaman Vakselberqin taleyi, işi və bacarığı kara gələ bilər. Vakselberq, əlbəttə, Faberje kolleksiyası və Sankt-Peterburqdakı sarayın bərpasına sərf etdiyi 40 milyon dolları qarşılığını alıb.

2010-cu ildə Dmitri Medvedevin prezidentliyi dövründə Vekselberq Moskvaya yaxın bir ərazidə (Skolkovo) Rusiyanın Silikon Vadisini yaratmaq üçün Medvedevin layihəsinin icrasını məmnuniyyətlə öhdəsinə götürdü. Bundan sonra o, 2014-cü il qış Olimpiya Oyunlarına üçün Soçi şəhərində Putinin layihəsi olan oteli tikmək istədi.

Vakselberqin Putin rejiminin şöhrətinə verdiyi maddi töhfələr ona Putinin yırtıcı mühafizəçilərindən toxunulmazlıq haqqı verməyib.

2013-cü ildə prokurorluq bir neçə Skolkovodakı bir vəzifəli şəxsi korrupsiyada ittihamlayıb. Prokurorluqdan müdafiə oluna-oluna milyarder qəzəblə işinə davam edib, ta 2015-ci ilin sonuna qədər. 2016-cı ildə Skolkovo ilə əlaqəli olmayan başqa bir korrupsiya ittihamı ilə iki “Renova” meneceri saxlanılıb. Məhkəmə prosesi hələ də davam edir.

Tabeli işçilərə qarşı cinayət işi Kremlin girov götürmə formasıdır. Xodorkovski qarşı da çox geniş istifadə edilib. Milyarderin indi Moskvadakı mövqeyinin nə qədər təhlükəli ola biləcəyini nəzərə alsaq, Vekselberq Rusiyadakı aktivlərinin azaldılmasına çalışır.

“Bloomberg Billionairs”in məlumatlarına görə, bu gün Vakselberqin aktivlərinin təxminən 79%-i oliqarx olduğu ehtimal edilən ölkəyə bağlı deyil. Lakin Rusiyada əhəmiyyətli biznes maraqlarının qoruduğu müddətdə, Putinin tenderini davam etdirməkdə əngəl var.

Şübhəsiz, bu, hazırda Rusiyada oliqarxların mövcud olmadı demək deyil, amma onlar 1990-cı illərdə təsvir edilən insanlar deyil. Bu dövrün milyarderləri ehtiyac duyulduqda pul kisəsi kimi istifadə olunurlar. Putinə yaxın digər qrupun, onun KQB-də və Sankt-Peterburq Bələdiyyəsində vəzifə tutduğu illərdən yaxınlığı olanların hakimiyyət alətlərinə çıxışı var. Məsələn, “Rosneft” şirkətinin baş icraçı direktoru İqor Seçin. İqtisadiyyat naziri Aleksey Ulyukaevi həbs etdirmiş oliqarx.

Bu, Putinin mikromenecmentə marağının azaldığına bir nümunədir.

ABŞ-da yaşayan və Rusiyaya dair daha məlumatlı şərhçilərdən biri olan Yuliya (Culiya) İoffe “Twitter”-də “Vladimir Putinə yaxın oliqarxlar”ın “mənasız söz birləməsi” olduğunu vurğulayıb, çünki Putinin himayəsində olmayan oliqarxlar da “pullarını saxlamaq üçün ümumi qaydalara uyğun davranmalıdırlar”. İoffe yazır ki, Putin, onları “qara siyahı saxlayır”.

Rus sistemində həmişə qumarxana qazanır. Hətta ən zəngin biznes sahibi də prezidentin zövqünə xidmət edir. Bu, həqiqətən, oyun deyil, qarşılıqlı asılılıq elementləri ilə təhqiramiz bir əlaqədir.

Ötən ay Vekselberq ABŞ sanksiyalarına məruz qaldıqdan sonra Qərb rəqiblərinə qarşı Rusiyanın sanksiyaları daxil olmaqla, böyük düzəliş tədbirləri tələb edib.

Amerikalılar anlamalıdırlar ki, “Forbes Russia”-nın zəngin ruslar siyahısında olan hər kəs oliqarx deyil, bütün zəruri insanlar Kremllə əlaqə qurarkən, bir çox hallarda bu əlaqələri “yaxın” sözü ilə səciyyələndirirlər.

Mütləq əlaqələr, ağrılı əlaqələr, müəyyən bir məqsədə xidmət edənlər və keçmiş əlaqələrdən yarananlar var. Heç bir rəsmi vəd verməyən bir sistemdə bu əlaqələr ya xeyir gətirə, ya da lənət doğura bilər, yaxud da hər ikisini.

Tramp-Rusiya qalmaqalı müxtəlif simvolların “Putinə yaxınlığı” mövzusunda eyhamlara çox bağlıdır. Bu sadəcə mənasız söz-söhbətdir. Trump və onun komandasındakı insanlara qarşı iddia yalnız bu cür qeyri-dəqiq ümumiləşdirmə ilə deyil, xüsusi sübutlara əsaslanmalıdır.Tərcümə: Strateq.az