Yenixeber.org: Fransanın kəşfiyyat generalı Pera Joks ölkənin hərbi müşavirləri 
ilə görüşdə iddia edirdi ki, (1978-ci il yanvar) bizim hərbi kəşfiyyat 
idarəsinin ən zəif cəhətlərindən biri budur ki, dünyanın krizis olan 
ölkələrində, xüsusən fars körfəzi ərazilərində öz məxvi əlaqələrimizi 
qura bilmirik. Kəşfiyyat materiallarının toplanmasında və 
təhlilində, çatdırılmasında səriştəsizlik edirik. Məsələn, general 
İrandakı 1979 cu il krizisinin kökünü və səbəblərini araşdıra 
bilmədiyi üçün, Fransa-İran münasibətlərində yeni kəşfiyyat 
strategiyasının hazırlanmasını tələb edirdi. 
İranda isə xalq ayağa qalxmış, şahlıq rejiminin devrilməsini tələb 
etmişdi. Ümumiyyətlə həmin illərdə Tehranda baş verən “İnqilabın 
dalğavari hərəkatı” bütün ölkəni başına götürmüşdü. London, 
Vaşinqton, Təl-Əviv, Paris rezidenturaları darmadağın edilmiş, 
yüzlərlə xarici vətəndaşa “Persona nonqrad” élan olunmuşdu. 
Ölkənin məxvi “Savak” xəfiyyə idarəsinin Tehrandakı, Təbrizdəki, 
Şirazdakı, Əhvazdakı, İsfahandakı, Məşhəddəki baş qərargahları 
dağıdılmış, 270 kəşfiyyat zabiti güllələnmiş, 156 general ölkəni tərk 
etmişdi. Verilən məlumata görə “Savak” fəaliyyət dövrünün 22 il 
müddətində 380 000 vətəndaşına işgəncələr vermiş, böyük bir 
qismini isə güllələmişdi. Təkcə Təbrizdə bu müddət ərzində 1700 
ziyalı məhv edilmişdi. Ərdəbildə və Tehranda 22 il ərzində xəfiyyə 
idarəsinin sorğusuz sualsız məhv etdiyi qadınların sayı 4280 nəfərə 
çatmışdı. “Hollywood”da (ABŞ) “Savak”ın Təbrizdə və Urmiyyədə 
öldürdüyü, dəhşətli əzab və işgəncələrlə məhv etdiyi azətbaycanlı 
uşaqlardan bəhs edən  “Balaca casuslar” sənədli filmi nümayiş 
etdirilib. Filmin rejissoru o vaxt İranda tanınan kinorejissor Ernak 
Filipyan, ssenari müəllifi isə “Savak” generalı, sonradan 
Ermənistana qaçan  Marat Araratyan idi. 
Baxmayaraq ki, İran kəşfiyyatının əsasını Fransa və İngiltərə 
hərbi akademiyalarını bitirən kəşfiyyat zabiti Teymur Bəxtiyari 
tərəfindən qoyulmuşdu, Fransa dövləti hələ də ölkədə nə baş 
verdiyini anlamırdı. Həmin vaxt amerikalı admiral Filipp Dyuro 
(milliyyətcə fransız) İrandakı hadisələri Parisdəki həmkarlarından 
öyrənməyə cəhd edirdi. Nəticələr isə qarışıq idi. O Ağ Evdən tələb 
edirdi ki, İran ziyalıları ilə bağlı yeni strateji plan hazırlansın. 
Məqsəd hadisələri yatırdmaq üçün ölkənin ziyalılarından istifadə 
etmək idi. Amerika tərəf bunun üçün İrana 125 milyon dollar pul 
göndərmişdi. Bütün bunlara baxmayaraq ölkənin yaradıcı 
qurumlarından yüz nəfər ziyalı Şaha müraciətlərində yazıçılar 
ittifaqının yaranmasını tələb edirdilər. Xatırladım ki, bu ittifaq 
1969-cu ildən qadağan edilmişdi. Tehranın, Təbrizin, Şirazın, 
İsfahanın, Ərdəbilin 64 nəfər tanınmış vəkili ölkədə vətəndaş 
cəmiyyətinin qurulmasını tələb edirdilər. 143 vəkil isə “Vəkillər 
ittifaqı”nın təsis edilməsini bildirdilər.
İranda baş verən siyasi hadisələr dünyanın bütün 
kontingentlərini çaşdırmışdı. ABŞ-ın o vaxtkı prezidenti C.Karterin 
fikrincə “…bu dalğanı biz anlamadıq. ABŞ uzun müddət bu 
hadisələrin səbəblərinin araşdırması ilə məşğul olacaq. Çünki 
söhbət Rza Şahdan (Pəhləvidən) getmir. Söhbət böyük bir 
imperiyanın dağılmasından gedir. Tehran -Vaşinqton münasibətləri 
sıfıra enmişdi. Təcili olaraq Xəzəryanı ölkələrin durumu ilə bağlı 
tədqiqatlar aparan strateji araşdırmalar mərkəzlərinin işlərinin 
genişləndirilməsi məsələsi gündəmə gəldi. Azərbaycan haqqında 
hələki tam təsəvvür və anlayışımız yox idi. Amma Pentaqon 
generalları mənə xəbərdarlıq edirdilər ki, bütün güc və diqqəti 
Bakıya yönəltmək lazımdır. Çünki biz İranda itirdiklərimizi 
hökmən Azərbaycanda axtarmalı idik. Bunun üçün general U.Elsin 
“erməni variantından” istifadə olunmalı idi. Mən bu variantın 
nədən ibarət olduğunu bilmirdim. MKİ-nin 1948-ci ildə hazırlanmış 
qovluqlarına baxdım. General  “erməni variantı”nı məhz bu 
qovluqlar əsasında hazırlamışdı. Nəticədə “Dağlıq Qarabağ 
variantı” (Bu hələ həmin erməni variantı idi) ortaya qoyulur. 
Yanacaq resursları ilə zəngin olan Azərbaycana bu adla, bu 
variantla girmək mümkün idi. Bu mümkün idimi? Mən bu sualı Ağ 
Evin administrasiyasının milli təhlükəsizlik və xüsusən Fars körfəzi 
ölkələri ilə məşğul olan cənab D.Rokfellerə verdim. Hamımız 
susurduq”.
İranda isə hadisələr bir-birini əvəz etdikcə yeni siyasi məsələlər 
üzə çıxırdı. İran kəşfiyyat zabiti Hüseyn Fərddustun başçılıq etdiyi 
“Xüsusi Kəşfiyyat İdarəsi” bir müddətdən sonra Londonun Mİ-6 ya 
xidmət etməsi ifşa olundu. Ölkənin milli cəbhəsinin bir cınağı 
amerikalılarla əlaqələr qurduğu üçün və müxalifətin parçalanması 
istiqamətində Vaşinqton planını icra etdiyi üçün iflasa uğradı. Milli 
cəbhənin qalan tərkibinə rəhbərlik edən Kərim Səncabi isə 1978-ci 
ilin noyabrın 16 da Parisə uçur. Çünki həmin vaxt İran Fransaya 
sürgün olunmuş, Parislə Orlean arasındakı iqamətgahda yaşayan 
Ayətullah Xomeyninin gəlişini gözləyirdi. Həmin ərəfədə Parisdə 
nəşr olunan “Liberasyon” qəzeti yazırdı ki, Fransaya sürgün 
olunmuş Ayətullah Xomeyni verdiyi müsahibədə birtərəfli şəkildə 
tələb edirdi ki, Şah İrandan getməli, monarxiya quruluşu 
devrilməli, xalqın arzu etdiyi bir respublika qurulmalıdır. 
 Araşdırmalara görə 1978-ci ilin oktyabrında Parisə gəlmiş 
Ayətullah Xomeyninin heç kəsin ağlına gəlmədiyi bir ərazidə 
yaşamağı daha məqsədəuyğun və təhlükəsiz hesab edilir. Sonradan 
məlum olur ki, kəşfiyyat sənədlərində “Paris keçidi” kimi adlanan 
bu ərazi vaxtilə 1915-ci ildə Bakı milyonçusu Musa Nağıyevlə, rus 
fabrikantı Aleksey Pastuxovun birgə sərmayə qoyduğu ərazidir. 
Hərbi kəşfiyyatın sənədlərinə və yaxud əldə olunan digər 
məlumatlara əsasən həmin ərazi sonradan SSRİ-nin diplomatik 
ərazisi kimi qeydiyyata alınıb. Əslən Moskvadan, Bakıdan, 
Leninqraddan olan gənclərdən təşkil olunmuş kiçik bir dəstə isə 
həmin ərazinin təhlükəsizliyini təmin edirdi. Təhlükəsizlik dəstəsinə 
başçılıq edən Rusiya Kəşfiyyat İdarəsinin zabiti Q.Q.Sokolov 
söhbətində qeyd edirdi ki, Ayətullah Xomeyninin təhlükəsizliyini 
təmin edən dəstənin üzvləri hər on gündən bir yenisi ilə əvəz 
olunurdu. Bir qayda olaraq təhlükəsizlik məsələlərində 
azərbaycanlılar və ruslar iştirak edirdi. Türkmənlərə, taciklərə və 
Fələstin ərəblərinə üstünlük verilirdi. Həmişəki kimi təhlükəsizlik 
məsələlərində ermənilər sıradan çıxarılırdı. Fransa höküməti 
Ayətullah Xomeyniyə ermənilərlə bağlı bir neçə məktub göndərsədə, 
bu niyyət baş tutmamışdı. Maraqlısı bu idi ki, Ayətullah Xomeyni 
məni də özü ilə Tehrana apardı. 
İranda baş verən bütün hadisələr haqqında məlumat və 
informasiyalar Fransadakı Moskva rezidenturası ilə, “Oleq Lavrov 
qrupu” vasitəsi ilə Ayətullah Xomeyninin ofisinə çatdırılırdı. 
Moskva isə bütün məlumatları Bakıdan götürürdü. Həmin vaxt 
Bakıda Kremlin nəzarətində olan və bir-birindən fərqli “Naxçıvan”, 
“Astara”, “Biləsuvar” adlı xüsusi şöbələri fəaliyyət göstərirdi. 
1978-ci ilin dekabrın 26-da Sov. İKP. MK. Siyasi Bürosunun 
“Məxvi Komissiyası” yaradılır. Həmin komissiyada D.Ustinov, 
A.Qromıko, Y.Andropov, B.Ponomaryov və H.Əliyev iştirak edirdi. 
Kreml İrandan alınan informasiyaların təhlükəsizliyini, eləcə də 
İran İslam partiyasının liderlərinin təhlükəsizliyini, şəxsən ölkəyə 
qayıdacaq Ayətullah Xomeyninin təhlükəsizliyini o vaxt Azərbaycan 
KP. MK-nın I katibi, “KQB”-nin yetirməsi olan general H.Əliyevə 
həvalə etmişdi. Əslində sərhəd zonalarındakı “xüsusi şöbələr” də 
məhz Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə yaradılmışdı. Bu şöbələr böyük 
bir anti-terror koalisiyasını xatırladırdı.

 
 Bakı Moskva üçün İranla bağlı strateji kəşfiyyat materiallarının  
əsas bazası idi. Faktiki olaraq İrandakı səfarətxanalar bir-birinin 
ardınca bağlanır, diplomatlar ölkəni tərk edirdilər. Maraqlı idi ki, 
şərqi avropa ölkələrinin diplomatları və ailələri Azərbaycan 
Astarasında müvəqqəti məskunlaşmışdı. Moskva çekistləri etiraf 
edirdilər ki, onlar Bakısız İran istiqamətində heç bir kəşfiyyat 
materialı toplaya bilmirdilər. Tehran Moskva ilə Vaşinqton 
arasında çırpınırdı. 1978-ci ilin yanvarın 14-də Siyasi Büronun 
“Məxvi komissiyası”nın II iclası olur. Komissiyada bu zaman 
“İranla bağlı strateji məsələlər və münasibətlərə dair təxirəsalınmaz 
tədbirlər” konsepsiyası müzakirə olunur. Bu zaman Azərbaycan 
KP.MK-nın I katibi işləyən, komissiyanın üzvü H.Əliyev “Moskva-
Tehran münasibətlərinə dair” 20 səhifəlik strateji planını da Siyasi 
Büroya təqdim edir. Sov.İKP. MK-nın Baş Katibi L.İ.Brejnev bu 
sənədi SSRİ-nin İranla qurulacaq əməkdaşlığın və dostluğun, 
mehriban qonşuluğun yeni siyasi taktikası adlandırır. H.Əliyevin 
İran istiqamətində səlahiyyəti bir az da genişlənir. 1979-cu il 
fevralın 1-də Tehrana gələn Ayətulla Xomeyni SSRİ-nin 
Tehrandakı səfirliyinə “xüsusi məktub”unu göndərir. Ayətulla 
Xomeyni həmin məktubda onun təyyarəsinin Parisdən Tehrana 
təhlükəsiz uçuşunu təşkil etdiyi üçün ölkənin məxvi idarələrinə, 
xüsusən Azərbaycan DTK-nın əməkdaşlarına öz təşəkkürünü 
bildirir. SSRİ BKİ-nin general mayoru S.Kraxmalov bu məktubu ən 
güclü siyasi sənəd hesab edirdi. Xatırladım ki, kəşfiyyat generalı 
S.Kraxmalov SSRİ-nin İrandakı səfarətxanasının hərbi attaşesi idi. 
(S.Kraxmalov İran məsələlərini gözəl bilən nadir kəşfiyyatçılardan 
biri idi. İranlılar ona “Əfsanəvi adam” adı vermişdilər.)
 Moskva həmin vaxt kəşfiyyat polkovniki L.V.Şebarşini Tehran 
rezidenturasına göndərir. Baş verən hadisələri daha dəqiq və ətraflı 
öyrənmək üçün L.Şebarşin tez-tez Bakıya gəlir, H.Əliyevdən önəmli 
məsləhətlər alırdı.

 İran artıq dəyişirdi. Qərb kəşfiyyat mərkəzləri asanlıqla ərazidən 
qoparılmırdı. Gözlənilməz terror dalğası İranın bütün strateji 
məntəqələrini bürümüşdü. Məlumata görə S.Kraxmalov BKİ-yə 
ünvanladığı məktubda qeyd edirdi ki, Ayətullah Xomeyninin 
Parisdən uçan təyyarəsinin terror edilməsi qarşısını məhz, Bakıdan 
göndərilən məlumatlar əsasında almışdı. Diğər bir məlumatda bu da 
qeyd olunur ki, İran İslam Partiyasının 11 nəfər tanınmış üzvlərinin 
imzası ilə Siyasi Büroya göndərilən məktubda da Paris-Tehran 
təyyarəsinin terror edilməsinin qarşısını aldığı üçün şəxsən H.Əliyev 
cənablarına təşəkkür olunurdu. 
Məlumata görə əslində Ayətullah Xomeyninin Parisdən uçduğu 
təyyarə isə SSRİ-nin diplomatik korpusuna məxsus təyyarəsi olub. 
Pilotlara gəlincə, 11 nəfərdən ibarət dəstədən (hamısı BKİ-nın 
əməkdaşları) cəmi 6 nəfəri seçilir. Həmin vaxt pilotlara rəhbərlik 
edən E.D.Qabrielyan müvəqqəti olaraq başqa birisi, kəşfiyyat 
mayoru  S.O.Vinoqradovla əvəz olunur. (Pilotların texniki heyətinə 
isə kəşfiyyat mayoru Q.Q.Sokolov rəhbərlik edir.) Başqa bir 
araşdırma materialından məlum olur ki, Ayətullah Xomeyninin 
təyyarəsi Şah generalı Q.Əsarinin başçılıq etdiyi “Xəzər gəmisi” 
planına görə məhv edilməli idi. İran – Azərbaycan sərhədləri 
boyunca qurulmuş “AVAKS” tipli silahlarla Ayətullah Xomeyni 
məhv edilməli idi. Bakının sayıqlığı nəticəsində Vaşinqtonun, 
Londonun, Təl-Əvivin birgə hazırladığı anti-İran “Peyk+Peyk” 
terror əməliyyatı puça çıxdı. Araşdırma materiallarına görə 
bilavasitə Moskvaya bağlı olan “Naxçıvan”, “Astara”, “Biləsuvar” 
xüsusi informasiya bürolarından toplanılan kəşfiyyat materialları 
hesabına İranda baş verə biləcək İslam dini əleyhinə 109 terror 
hadisəsinin qarşısı alınmışdır. Məsələn Cənubi Azərbaycan 
ərazisində, Təbriz traktor zavodunda, Təbriz universitetində, hava 
limanında, Ərdəbil məscidlərində baş verə biləcək və böyük insan 
tələfatı ilə nəticələnə biləcək terror aktlarının qarşısı alındı.
 Məlumata görə 1973-79 cu illərdə İranda yanacaq resurslarından 
əldə olunan gəlirin həcmi 102 milyard dollar olub. İran tərəf bütün 
bu sərmayənin dağılmasından, xaricə daşınmasından və 
oğurlanmasından ehtiyyat edirdi. Faktiki olaraq ölkədən həmin vaxt 
təqribən 35 milyard dollar oğurlanıb xarici banklara ötürülmüşdü. 
Oğurluq və çirkli pulların yuyulmasında, başqa banklara xəlvəti 
yolla köçürülməsində iştirak edən “Akopyan qrupu” Azərbaycan-
İran sərhəddində ifşa olunur və onlardan qiyməti 2 milyard 
dollardan artıq olan brilyant daş-qaş və digər qiymətli ziynət 
əşyaları müsadirə olunaraq yenidən İran hökümətinə təhvil 
verilmişdi. Həbs olunan 6 erməni isə Azərbaycanda mühakimə 
olunur. Moskva özünün bundan sonra iqtisadi kəşfiyyat qrupunu 
rəsmi qaydada İrana göndərir. Bu bilavasitə Tehranda iqtisadi 
sabotajın qarşısın almaq üçün atılan addım idi. Şübhəsiz Kremlin 
bu addımi beynəlxalq aləmdə bir mənalı qarşılanmasa da, Tehran 
bu addımı müsbət qarşıladı. Bütün bu məsələlərlə bağlı Tehranda 
nəşr olunan “Keyhan” qəzeti 1979-cu ilin aprel sayında yazırdı ki, 
SSRİ-nin bu yardımı unudulmaz və əvəzsizdir. 
     Tehranda isə terror hadisələri ara vermir, bir-birini əvəz edirdi. 
ABŞ rəsmiləri, İranda baş verən hadisələrdən, xüsusən Ayətullah 
Ruhulla Xomeyninin ardı-arası kəsilməyən bəyanatlarından, 
Vaşinqton əleyhinə keçirilən siyasi kompaniyalardan narahat idilər. 
Prezident C.Karter Milli Təhlükəsizlik məsələləri üzrə müşaviri 
Zbiqnev Bjezinskinin açıqlamalarından və MKİ-nin direktoru 
Stensfild Ternerin kəşfiyyat fəaliyyətindən narazı idi. İran ABŞ-ın 
maraq dairəsindən çıxmaqda, Vaşinqton Tehranı itirməkdə idi. 
     MKİ-də Xəzər dənizindəki yanacaq resursları ilə bağlı, xüsusən 
strateji cəhətdən çox qiymətli ərazi hesab olunan Azərbaycan 
haqqında “Xüsusi Kəşfiyyat Arayışı” hazırlanırdı. Bir yandan da 
Fransada nəşr olunan “Ekspress” jurnalı Xəzərin yanacaq 
resursları ilə bağlı analitik yazısını yaydı. Jurnal 1979-cu il, fevral 
nömrəsində yazırdı:”...Xəzər dənizində 70 milyard barreldən 250 
milyard barrelədək neft var”. ABŞ Dövlət Departamentinin 
kəşfiyyat sənədlərində yazılır ki, Xəzər dənizində 163 milyard barrel 
neft var və bu 15,6 milyard barrel də ola bilər. 
     İngiltərə ekspertlərinin fikrincə, Xəzərdə 28 milyard barrel neft, 
243 trilyon kub. fut qaz var.
     Almaniya ekspertlərinin fikrincə, Xəzərdə 19 milyard barrel neft, 
2,3 trilyon kub. metr qaz var. 
     Rusiya ekspertlərinin fikrincə, Xəzərdə 8 milyard ton neft və 5 
trilyon kub. metr qaz var...
     Bütün bunlar göstərir ki, Vaşinqton, London, Təl-Əviv xəzəryanı 
ölkələri, xüsusən Azərbaycan ərazilərini öz maraq dairələrindən heç 
vaxt çıxarmaq fikrində deyillər...
     MKİ-nin orqanı olan “Studies in İntelliqens” jurnalında isə Ağ 
Ev İranla bağlı çalışan analitiklərini, siyasi müşahidəçilərini, 
ekspertlərini səriştəsizlikdə ittiham edirdi.
     Moskvanın Tehrandakı diplomatik məmbələrində ötürülən 
informasiyalarda qeyd olunurdu ki, ingilislər, amerikalılar, 
yəhudilər, fransızlar İranın müxtəlif ərazilərində, xüsusən də 
Cənubi Azərbaycanın yaşayış məntəqələrində bir qayda olaraq 
“Savak” tör-töküntülərindən, xarici kəşfiyyat nümayəndələrindən, 
erməni icmasının üzvlərindən geniş istifadə edirdilər. İranda 
yaşayan ermənilər Ayətullah Xomeyninin İslam ideyalarına qarşı 
məxvi qaydada mübarizəyə başladılar. Daha dəqiq desək, bu 
mübarizədə ermənilər Londondan, Vaşinqtondan, Təl-Əvivdən, 
Parisdən dəstək alırdılar. Rus kəşfiyyatçısı L.Şebarşin Moskvaya 
ünvanladığı hesabatda İran ərazisindəki ermənilərin Tehranda, 
Urmiyyədə, Abadanda, Məşhəddə, Ərdəbildə, Qumda, Yəzddə və 
Astarada törətdikləri terror aksiyalarından danışırdı. Ermənilər 
bilavasitə Vaşinqtona, Londona xidmət göstərərək, onların 
təlimatları əsasında iş görürdülər. Nəticə acınacaqlı idi. L.Şebarşin 
məktubunun bir yerində qeyd edir:”...bir gündə 170 nəfər 
azərbaycanlı ziyalısı ermənilərin əlilə “Savak”ın zabitləri tərəfindən 
güllələndi...”
     General mayor S.Kraxmalov isə Moskvaya ötürdüyü  “Məxvi 
Arayışda” bildirirdi ki, Türkiyədəki  NATO-nun İncirlik hərbi 
bazasında 55 nəfər milliyətcə erməni olan təxribatçı və yaxud 
terrorçu qrupu 1980-cı ilin mart ayının 13-də İran ərazilərinə daxil 
olub. Məlumata görə bu erməni terrorçu qrupları, ölməkdə və 
gücdən düşməkdə olan “Savak”ın  yerli nümayəndələrindən də 
yararlanırdılar. 
     Həmçinin İranda SSRİ-nin kəşfiyyat seti də dağılmışdı. 
“KQB”nin Tehrandakı rezidenturasının əməkdaşı mayor Vladimir 
Kuziçkin  “Mİ-6”ya (İngiltərə) tərəf sığındı. Vətənə xəyanət edərək, 
satqın çıxdı. Məxvi əlaqələrin demək olar ki, hamısı qırıldı.
     1980-cı ilin oktyabrın 19-da Siyasi Büro yenidən “Məxvi 
Komissiyası”nın təcili iclasını çağırdı.
     Məlumata görə əvvəlki iclaslarda olduğu kimi, bu iclasda da 
İranda baş verən proseslərin geniş təhlilinə və araşdırılmasına görə 
Kreml H.Əliyevə minnətdarlıq edir, yeni vəzifələr izah olunurdu. 
     İranda isə yeni terror aksiyaları üçün hazırlıq gedirdi. İranda 
maraqları olan ölkələrin fikrincə İslam Partiyası liderləri onların 
qarşısında ən böyük əngəl idi. Partiya liderlərinin, şəxsən Ayətullah 
Xomeyninin həyatı təhlükədə idi. Hətta Bakının “Biləsuvar” 
şöbəsindən də İslam Partiyası liderlərinə qarşı güclü terror aktının  
baş tutacağı haqqında ilkin məlumat Moskvaya verilmişdi. Bakıda 
toplanılan məlumatlara görə terror aktı 1981-ci ilin iyunun 27-də 
İran İslam Partiyasının Qərərgahında olmalı idi. Terror haqqında 
məxvi məlumat isə 1981-ci ilin iyunun 25-də həm Tehran 
rəsmilərinə, həm də Siyasi Büronun “Məxvi Komissiyası”na 
göndərildi. SSRİ-nin BKİ-nin Tehrandakı rezidenturası, mayor 
O.S.Çkalov Moskvaya ünvanladığı teleqramda iddia edirdi ki, 
ölkənin İslam Partiyasında baş verə biləcək terror aktı labüddür.
     Tehran rəsmiləri bu məlumata nədənsə biganə qaldı... Nəticədə 
terror aktı həyata keçirildi. SSRİ-nin İrandakı səfirliyinin isə bir 
əsas və ən mühüm işi bu oldu ki, Ayətullah Xomeyni terrordan xilas 
oldu. Faktiki olaraq Bakı İran İnqilabının lideri Ayətullah 
Xomeyninin həyatını terrordan xilas edə bildi. SSRİ  BKİ-nin 
general mayoru, Tehranda hərbi Attaşe olan S.Kraxmalov “Məxvi 
Arayışda” yazır: “...İranda İslam Respublikası qurulur. Ayətullah 
Xomeyniyə və silahdaşlarına qarşı terror aktları ara vermir... 1981-
ci ilin 27 iyununda İran inqilabının lideri, Ayətullah Xomeyniyə (bir 
azdan dünya onu artıq İmam Xomeyni kimi qəbul edəcək) qarşı 
edilən terror aktının qarşısı alındı. Bununla bağlı ilk məlumat 
Bakıdan göndərilmişdi...”
Bütün bunlara baxmayaraq, “Məxvi Komissiya”nın üzvü 
H.Əliyevin imzası ilə hazırlanmış Arayış İslam Partiyasının 
liderlərindən olan Ayətullah Behiştinin dəftərxanasında ilişib, qaldı. 
Halbuki bu Arayış Ayətullah Xomeyniyə göndərilməli idi... Nəticədə 
baş verən terror aktında Ayətullah Xomeyninin 70 nəfər silahdaşı 
həlak olur. 
     SSRİ BKİ-nin araşdırmalarına görə bu terror aktına atılan 
imzanın beynəlxalq terror təşkilatının tərkib hissəsi olan “Asala” 
erməni terror təşkilatına məxsus olduğu aydınlaşır və təsdiq olunur. 
1981-ci ilin iyunun 30-da isə İrandakı Erməni icmasının 
nümayəndələri bəyanat verərək, bu terror aktının onlarla heç bir 
əlaqəsi olmadığı qeyd olunur. Tehranda nəşr olunan “Ettelaat” 
qəzeti isə terror aktında əli olan İstanbul ermənisi Xeyri Adamyanın 
və onun dəstəsinə məxsus diğər üç nəfərin şəklini çap edir. 
     Tehran Hərbi Səhra Məhkəməsinin hökmü ilə edam edilən Xeyri 
Adamyana, Vano Poladcanyana, Baqdasar Bekyana və Qriqori 
Şaginyana cavab olaraq, “Asala” 1981-ci il, iyulun 30-da Prezident 
Rəcayini, Baş Nazir Bahünəri qətlə yetirdi.
     Qeyd edim ki, bütün bu deyilən və yaxud nəzərinizə çatdırılan 
faktların bir hissəsi bu gün də RF-nın BKİ-nin və əlavə olaraq MN-
nin “Xüsusi Qovluqları”nda qorunub saxlanılır. Tehrandakı 
rezidenturada işləyən L.Şebarşin məktublarında qeyd edir ki, biz 
İslam Partiyasına qarşı, onun ayrı-ayrı tanınmış üzvlərinə qarşı 
keçirilən terror aktlarının qarşısını ala bilərdik. Ermənilər bizə 
mane oldular...
SSRİ-nin İrandakı hadisələrə, xüsusən Ayətullah Xomeyniyə olan 
münasibət qərbi düşündürməyə bilmirdi. O biri tərəfdən də ABŞ-ın 
İrandakı kontingenti itirməsi Vaşinqton üçün qəbul olunmaz idi. 
Artıq İranda hər şey yenidən qurulmağa start götürmüşdü. 1979-cu 
ilin aprelin 1-də ölkə İslam Respublikası elan olundu. 1979-cu ilin 2-
3 dekabrında isə Konstitusiya dəyişildi. 
Araşdırma materiallarına görə Siyasi Büronu 1979-cu il, aprelin 
1-nədək olan məlumatlar daha çox maraqlandırırdı. Çünki həm 
Vaşinqtonda, həm Londonda və həm də Təl-Əvivdə baş verən 
inqilabı devirmək planı işlənib hazırlanmışdı. Hər üç dövlətin 
kəşfiyyat sektorlarında “Geri qayıtmış köç” kodu ilə hazırlanmış 
çevriliş planında “Erməni variantı” əsas faktor kimi qalırdı. 
 Məlumata görə qərbin, eləcə də ABŞ-ın bir sıra qurumları 
İranda baş verən İnqilaba dəstək verdiyi üçün hələ də Azərbaycan 
tərəfini qınayırlar. Məsələn, “Vaşinqton Post” qəzeti yazır ki, Bakı 
olmasaydı İranda İslam İnqilabı qələbə çala bilməzdi...
 Birmənalı şəkildə qəbul edək ki, heç bir dövlətin güclü 
Azərbaycan istəyi yoxdur. Yaxud qərb üçün, eləcə də ABŞ üçün 
azərbaycanlı.., azərbaycan milləti yox, Azərbaycan ərazisi lazım idi. 
Bu siyasət bu gün də davam edir. London, Vaşinqton, Təl-Əviv 
üçlüyü nəyin bahasına olursa, olsun Azərbaycanın yanacaq 
resursları üçün çalışırdılar. Onların strateji planlarında deyək ki, 
20% itirilmiş, işğal olunmuş Azərbaycan torpağı yox idi.
Araşdırma materiallarına görə Qafqazda “Erməni variantı” 
deyəndə, çoxumuz hələ anlamırdıq ki, bu dağıdılacaq, viranə 
qalacaq Dağlıq Qarabağ əraziləri haqqında hazırlanmış uzun 
müddətli bir işğalçılıq planıdır. SSRİ dağıldıqdan sonra Azərbaycan 
faktiki olaraq tək qaldı. Qoynunda, əlində zəngin sərvəti olan 
Azərbaycanı vurub, yıxmaq daha asan idi. Heydər Əliyev meydanda 
təklənmişdi. O, getdikcə dağıdılan, didilib tökülən və parçalanan 
Azərbaycanla üz-üzə qaldı. Arxa boşalmışdı. Siyasi Büro daha yox 
idi. Londondan, Vaşinqtondan, Təl-Əvivdən, Parisdən... gələn 
dəstələr üçün artıq bütün qapılar açılmışdı... Qərbin, eləcə də ABŞ-
ın “Erməni planı” baş tutmuşdu. Bu ağlasığmaz çirkin variantla da 
Azərbaycan demək olar ki, öz yolundan çıxarıldı. Parçalanma, 
bölünmə planı göz qabağında idi. Amma bu parçalanma və bölünmə 
planlarında ölkənin yanacaq resurslarından danışılmırdı. Çünki 
Qərbin, xüsusən Vaşinqtonun bölünmə planında zəngin neft və qaz 
yataqları olan Abşeron yox idi... 
 Rövşən Novruzoğlu: AMEA-nın əməkdaşı (xüsusi olaraq Yenixeber.org üçün)