Alim: “Belə bir sistem korrupsiyanı 99 faiz aradan qaldıracaq, heç bir məmur əmlakını və ya gəlirini gizlədə bilməyəcək”

Yenixeber.org: ABŞ Federal Ehtiyat Sisteminin (FED) rəhbəri Cerom Pauel (Jerome Hayden Powell) çərşənbə axşamı ABŞ Senatının Bank Komitəsində keçirilən dinləmələrdə bildirib ki, FED elektron dolların yaradılması perspektivini araşdırır: “Rəqəmsal bir dollar təqdim edib-etməyəcəyimizi çox diqqətlə öyrənirik. Bəzi mərkəzi banklar bu işi görməyə başlayıb, çünki texnologiya buna imkan verir. Texnologiya özəl oyunçuların bu cür rəqəmsal alətlər yaratmasına imkan verir”.

Onun sözlərinə görə, ancaq texniki məsələlər var ki, onları həll etmək və ictimaiyyətlə geniş məsləhətləşmək lazımdır: “Dollar dünya ehtiyat valyutasıdır, bu baxımdan ABŞ-ın müəyyən məsuliyyəti var. Bununla yanaşı, sabitliyi pozan addımlardan və bank sistemindən vəsaitin çıxarılmasına səbəb ola biləcək tədbirlərdən çəkinmək lazımdır”.

İqtisad elmləri doktoru, professor Saleh Məmmədovun dediyinə görə, bir çox inkişaf etmiş ölkələrdə banknotların ləğv edilməsinin və rəqəmsal valyutanın dövriyyəyə buraxılmasının zəruriliyi barədə düşünürlər: “Bu artan tendensiya, Bitcoin modeli kimi 5000-ə qədər özəl rəqəmsal valyutanın artıq öz yerini tapdığı dünyada kriptovalyutalara artan marağın göstəricisidir. Əlbəttə ki, inkişaf etmiş ölkələr dünya valyuta sistemində üstünlük və bəlkə də hegemonluq qazanacaq, lakin vəziyyətin təcrübəsi və təhlili göstərir ki, yolun başlanğıcı asan və çətinliklərsiz ola bilməz ki, bu da ABŞ-dakı məsləhətləşmələrin ümumilikdə hərtərəfli və ciddi başlanmasını izah edir. Qlobal dəyişikliklərin ölkəmizə birbaşa təsir edəcəyini və ən azı adekvat tədbirlər tələb etdiyini anlamaq lazımdır”.

Axı, ölkəmizdə üstünlük təşkil edən valyuta məhz dollardır. Odur ki, dövriyyədəki dollar əskinasları ləğv edildikdən sonra Amerika valyutasının necə dəyişdiriləcəyi sual doğurur. Professor bu məqamın müzakirə edilməli olduğunu söyləyir. Əlavə olaraq, əmindir ki, ölkəmizdə artıq müvafiq işə başlamaq, rəqəmsal manat konsepsiyası və digər məsələlər arasında həm də ciddi korrupsiya mənbəyi olan nağd dövriyyənin tamamilə ləğvi üçün bir proqram hazırlamaq lazımdır.

“Bu vəziyyətdə elektron pul dövriyyəsinə tam keçid üçün bir proqram hazırlamaq, Azcoin ilə rəqəmsal manat arasındakı təmas nöqtələrini müəyyənləşdirmək, bu valyutaların hər biri üçün dövriyyə prinsiplərini və virtual məkanı, rəqəmsal manat yaratmaq texnologiyasını (blockchain və ya digərləri) inkişaf etdirmək lazımdır. Ölkədə rəqəmsal manatın tətbiqi üçün müasir bir virtual infrastruktur yaratmaq, etibarlı rəqəmsal ödəmə sistemi inkişaf etdirmək, yüksək sürətli virtual məkan yaratmaq və hər element üçün proqram təminatı yaratmaq lazımdır. Bu problemlərin həlli baxımından internet hər yerdə, hər bir azərbaycanlı ailəsi üçün əlçatan olmalıdır”, - Məmmədov bildirib.

Ekspert belə bir sistemin korrupsiyanı 99% aradan qaldıracağını, heç bir məmurun əmlakını və ya gəlirini gizlədə bilməyəcəyini və elektron pulla edilən hər hansı bir əməliyyatın nəzarət altında olacağını düşünür: “Sadalanan köklü yeniliklər və ümumilikdə rəqəmsal dəyişikliklər bütün beynəlxalq konvensiyalar da daxil olmaqla, beynəlxalq səviyyədə həyata keçirilməlidir. Ölkəmiz bu işdə liderlik edə bilər. Axı, qlobal rəqəmsal keçidi elan etmək və keçid prosesini həll etmək üçün bu beynəlxalq təşkilatın xüsusi iclasının çağırılması təklifi ilə bir hesabat hazırlayıb BMT-yə təqdim etmək Azərbaycan üçün böyük uğurdur. Gec-tez bu sual bu formada qaldırılacaq, amma daha əvvəl qaldırılsa, özü də ölkəmiz tərəfindən qaldırılsa, daha yaxşı olar”.

Sözsüz ki, bu cür iddialı planlar yerli bank sisteminin inkişafı kontekstində də nəzərdən keçirilməlidir. Bununla birlikdə, yerli maliyyə strukturları bir növ hesablaşma və kassa aparatlarına çevrilərək, öz əsas funksiyalarını belə yerinə yetirmirlər.

“Nəticə etibarilə ölkənin ÜDM-də bank aktivlərinin payı (80 milyard manat) 35-40%-i keçmir, bütün dünyada bu rəqəm 100-300%-ə çatır. Keçən il iqtisadiyyata verilən kreditlər 14,3 milyard manatdan bir qədər çox olsa da, ölkəmizin potensialı 150 ​​milyard kredit mənbəyi formalaşdırmağa imkan verir. Başqa sözlə, mövcud potensialın yalnız 10%-indən istifadə edirik. İnkişaf etmiş ölkələrdə iqtisadiyyatın özəl sektoruna qoyulan investisiyaların 70%-ə qədəri banklar tərəfindən maliyyələşdirilir”, - deyə alim vurğulayıb.

“Bank sistemini səfərbər edib, iqtisadiyyatı ən azı 50 milyard manat səviyyəsində maliyyələşdirsək, Azərbaycanda illik 20-30 faiz iqtisadi artıma nail olmaq mümkündür. Qərbdə və hətta, qonşu ölkələrdə bankların aktivləri və öhdəlikləri ÜDM-in 100%-inə çatır. Bu hesablama ilə yerli bankların aktivləri 80 milyard manat səviyyəsində olmalıdır və bu da öz növbəsində sənaye müəssisələri, kənd təsərrüfatı və s. tikintilərində kreditlər üçün ciddi imkanlar yaradır”, - həmsöhbətimiz əlavə edib.(ayna)